Η ψευδαίσθηση του σκλάβου - Συντάκτης: Μανώλης Μεσσήνης*
Από την Εφημερίδα Των Συντακτών - Ο καπιταλισμός, πριν φανερώσει τ’ αδιέξοδα του, κατέστρεψε τον ψυχισμό των ανθρώπων,
διαμόρφωσε έναν νέο ανθρωπολογικό τύπο...
Ποτέ άλλοτε δεν υπήρχε αυτή η ηγεμονία της ιδεολογίας του καπιταλισμού στην κοινωνία, αλλά και ποτέ ίσαμε τώρα το καπιταλιστικό φαντασιακό δεν είχε καταλάβει και κυριαρχήσει στη σκέψη και στην καρδιά του ανθρώπου.
Η αλήθεια είναι πως η παγκόσμια κρίση, ιδιαίτερα μετά τον δομικό μετασχηματισμό της κοινωνίας των ανθρώπων σε κοινωνία της αγοράς, δεν ξέρουμε πώς θα ελεγχθεί. Ο κόσμος πλέον, και όχι μόνον οι χώρες που μαστίζονται από την οικονομική κρίση, έχει γίνει αβέβαιος, και ο καπιταλισμός πιο επιθετικός.
Στην Ελλάδα της μεγάλης οικονομικής κρίσης, η κοινωνία, παρότι διαμαρτύρεται έντονα, δεν μπορεί ή δε θέλει να κάνει τη σύνδεση ότι τα σημερινά προβλήματα είναι παρελκόμενα ενός συγκεκριμένου πολιτικοκοινωνικού συστήματος. Ο καθένας διαμαρτύρεται, αλλά στην ουσία επειδή βλέπει το εισόδημα του να μειώνεται και το επίπεδο της ζωής του να χειροτερεύει, και όχι διότι επιθυμεί ένα άλλο σύστημα πιο δίκαιο, πιο συλλογικό, πιο δημοκρατικό, πιο ανθρώπινο.
Ο καπιταλισμός, πριν φανερώσει τ’ αδιέξοδα του, κατέστρεψε τον ψυχισμό των ανθρώπων, διαμόρφωσε έναν νέο ανθρωπολογικό τύπο. Έναν άνθρωπο μοναχικό, νευρωτικό, αγχώδη, φοβικό και φοβισμένο αλλά και ατομιστή, επιθετικό και αμοραλιστή. Έναν άνθρωπο κάτοικο του «εγώ» και εχθρό του «εμείς». Έναν άνθρωπο που ακόμα και στη σημερινή γενική καταστροφή, διατηρεί μια ψευδαισθητική πιθανότητα ατομικής διαφυγής.
Η πολιτική διαχείριση του παρελθόντος έπαιξε καθοριστικό ρόλο σ’ αυτήν τη διεργασία. Και η αριστερά, ανεξάρτητα από τις προθέσεις της, ως μηχανισμός εξουσίας, ως στελεχιακός μηχανισμός αλλά και ως κοινωνικό υποκείμενο, είναι αμφίβολο αν μπορεί ν’ απεγκλωβιστεί από το εν λόγω φαντασιακό, αν θα καταφέρει ν’ αλλάξει το περιρρέον κλίμα. Διότι, τι συνιστά ως κοινωνικό υποκείμενο ένας αριστερός πολιτικός σήμερα, όταν αδυνατεί να πείσει την κοινωνία για τις αξίες που αντιστρατεύονται τον ανθρώπινο ευτελισμό;
Πώς όμως διαμόρφωσε ο καπιταλισμός έναν τέτοιο ανθρωπολογικό τύπο; Ασφαλώς κολακεύοντας τα πιο επιφανειακά ανθρώπινα συναισθήματα και μεταθέτοντας την προσπάθεια του ανθρώπου από την ικανοποίηση των αναγκών στην ικανοποίηση των επιθυμιών.
Το «εδώ και τώρα» συμπυκνώνει αυτήν τη μετατόπιση, από το πλαίσιο της πραγματικότητας και της ανάγκης, στο πλαίσιο της επιθυμίας.
Μια ικανοποίηση χωρίς προσπάθεια, χωρίς τίμημα, χωρίς συνέπειες αλλά και χωρίς κανόνες και χωρίς ηθική. Ας διαυγάσομε την ελληνική κοινωνία των τελευταίων δεκαετιών και θα δούμε αυτή την αλλαγή.
Εφόσον ο καπιταλισμός συνέδεσε τα καταναλωτικά προϊόντα όχι με τις πραγματικές ανάγκες αλλά με τις επιθυμίες, ήταν πλέον δεδομένο πως η κατανάλωση θα έφθανε στα ύψη και τα προϊόντα δε θα σήμαιναν μόνο κάλυψη βιοτικών αναγκών, αλλά θα είχαν και άλλα ψυχολογικά συμφραζόμενα, τέτοια που ο άνθρωπος πλέον –όπως έγινε– δε θα μπορεί να ζήσει χωρίς να καταναλώνει, πολλά, περιττά και άχρηστα προϊόντα ως ένδειξη κοινωνικής καταξίωσης και ευμάρειας.
Αλλά τη «δόξα» της αγοράς ζήλεψε και η πολιτική και οι πολιτικοί μας που διαχειρίστηκαν τη χώρα επί σειρά ετών.
Τα λογικά επιχειρήματα και η λογική αναλυτική σκέψη, τα πολιτικά ενεργήματα και τα στρατηγικά προτάγματα για την κοινωνία, αντικαταστάθηκαν από υποσυνείδητα ορμέμφυτα, εικόνες, επιθυμίες και φαντασιώσεις, έτσι που ο πολίτης να μην ενεργεί λογικά αλλά συναισθηματικά. Έτσι μπορεί να εξηγήσει κανείς και όλη την παθολογία της σύζευξης αγοράς-πολιτικής.
Τούτος ο δρόμος, με το ξέσπασμα της κρίσης, άρχισε να φανερώνει το αδιέξοδό του και η πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας να βαίνει προς το χάος.
Η πρόσφατη, λοιπόν, πολιτική ιστορία μας, έδειξε ότι δεν μπορεί να οικοδομηθεί μια υγιής και ισχυρή κοινωνία διαβαίνοντας το μονοπάτι της φαντασιακής ανάπτυξης, και πως οποιαδήποτε πολιτική για το μέλλον δεν μπορεί να περιλαμβάνει τις αρχές και τους όρους της λογικής του πολιτικού προσωπικού του παρελθόντος. Και τούτο δεν είναι μια πολιτική θέση, αλλά σπαρακτική κραυγή για ένα σκοτεινό μέλλον που είναι προ των πυλών, ένα σκοτεινό μέλλον που μας υπόσχεται η πολιτική ελίτ του οικονομικού φιλελευθερισμού˙
Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του καπιταλισμού είναι η ψευδαίσθηση ότι ακόμα και ο σκλάβος νιώθει ελεύθερος.
* Συγγραφέας
Εφημερίδα Των Συντακτών
