Σωκράτης Φάμελλος: "Η ΝΔ δε στοχεύει στον πραγματικό ενεργειακό μετασχηματισμό, αλλά στην εξυπηρέτηση λίγων επιχειρηματικών ομίλων"
Συνέντευξη Σ. Φάμελλου στην Οικονομική Επιθεώρηση.
Στις διαφορές της ενεργειακής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία με την ασκούμενη κυβερνητική
πολιτική της Νέας Δημοκρατίας, επικεντρώθηκε η συνέντευξη που παραχώρησε ο Τομεάρχης Περιβάλλοντος και Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Σωκράτης Φάμελλος. Σημειώνεται ότι η Οικονομική Επιθεώρηση απηύθυνε τις ίδιες ερωτήσεις στον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κύριο Χατζηδάκη, ο οποίος όμως αρνήθηκε να απαντήσει.
«Οι προτάσεις της ΝΔ δε στοχεύουν στον πραγματικό ενεργειακό μετασχηματισμό, αλλά στην εξυπηρέτηση λίγων επιχειρηματικών ομίλων δεσμεύοντας όμως την ηλεκτροπαραγωγή σε ορυκτά καύσιμα τουλάχιστον μέχρι το 2050, στερώντας από τη χώρα τα κρίσιμα εργαλεία για τη μετάβαση, και τελικά επιβαρύνοντας με αναίτιο πρόσθετο κόστος πολίτες και επιχειρήσεις».
«Η ενεργειακή μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα επιβάλλει και επιτάσσει ένα πολύ μεγάλο μερίδιο των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει χωρίς ένα σχεδιασμό που θα εξασφαλίζει και την οικολογική ισορροπία αλλά και την κοινωνική συμμετοχή».
«Θέση μας είναι ότι πρέπει να ολοκληρωθούν το συντομότερο δυνατό τα δύο βασικά εργαλεία που ξεκίνησε ο ΣΥΡΙΖΑ και τα οποία καθυστερεί η Νέα Δημοκρατία: η αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου, και οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες που καθορίζουν το εύρος των επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων και τις χρήσεις γης στις περιοχές Natura 2000. Επίσης πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος των ενεργειακών κοινοτήτων και η διαφάνεια στις νέες χωροθετήσεις, ώστε να υπάρχει κοινωνική συμμετοχή και συμφωνία. Τέλος, τα έργα ΑΠΕ πρέπει να αποδίδουν ξεκάθαρο τοπικό όφελος. Αυτές είναι οι προϋποθέσεις που μπορούν να δώσουν λύσεις», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Σ.Φάμελλος.
Επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι παρά τα όσα δηλώνει ο κύριος Χατζηδάκης περί «σπασίματος αυγών» για να πέσουν οι τιμές, το μόνο που έχει καταφέρει είναι να επιβαρύνει και όχι να ελαφρύνει την κοινωνία και την οικονομία από τότε που ανέλαβε καθήκοντα, κάτι που είναι κοινωνικά άδικο αλλά και επιζήμιο για την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων και των επιχειρήσεων.
Αναγνωρίζει την ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία του East Med και τη σημασία του για την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης και σημειώνει ότι η αναβάθμιση των κλιματικών στόχων για το 2030 και ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας το 2050, σε συνδυασμό με την τεράστια πτώση τιμών στον κλάδο των πετρελαιοειδών κατά την πανδημία, δημιουργούν νέες συνθήκες και προτεραιότητες σε όλη την Ευρώπη. «Η Ελλάδα δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια σε αυτόν το νέο κλιματικό ανταγωνισμό αλλά και στα αιτήματα της νέας γενιάς για ένα βιώσιμο πλανήτη. Εξάλλου, κράτη και ενεργειακοί «κολοσσοί» παγκοσμίως στρέφουν την προσοχή τους στις ΑΠΕ, στην αποθήκευση, στην εξοικονόμηση, στο υδρογόνο κ.ά.. Για τον ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία η κλιματική παράμετρος αποτελεί βασική προτεραιότητα αλλά και κριτήριο στη διαμόρφωση του νέου προγράμματος».
Ο Σ.Φάμελλος υπογραμμίζει τέλος ότι η απόφαση του κυρίου Χατζηδάκη να νομοθετήσει, στον αντιπεριβαλλοντικό νόμο, την πώληση επιπλέον ποσοστού του δημοσίου στον ΑΔΜΗΕ, σε μία τόσο κερδοφόρο εταιρεία και χωρίς καμία δέσμευση από Μνημόνια, αποδεικνύει δυστυχώς ότι η κυβέρνηση της ΝΔ είναι αδίστακτη καθώς επιλέγει να ιεραρχεί το συμφέρον κάποιων ιδιωτών πάνω από το δημόσιο συμφέρον.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης:
Το ΕΣΕΚ διαμορφώθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση κι επικαιροποιήθηκε από τη σημερινή. Αποτελεί μία βάση συναίνεσης για την πράσινη μετάβαση.
Πράγματι το ΕΣΕΚ της κυβέρνησης ΝΔ έχει αρκετά κοινά στοιχεία με το προσχέδιο ΕΣΕΚ που είχε υποβάλει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ στην ΕΕ: μεγαλύτερη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ηλεκτροκίνηση, εξοικονόμηση ενέργειας, διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα. Ωστόσο η απολιγνιτοποίηση, με τον τρόπο που την εισήγαγε η Νέα Δημοκρατία, δηλαδή με αντικατάσταση του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή από ιδιωτικές μονάδες φυσικού αερίου και όχι από ΑΠΕ, με απουσία σχεδίου για τη δίκαιη μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών, χωρίς επιχειρησιακό πλάνο για τη ΔΕΗ, σε συνδυασμό με την ιδιωτικοποίηση των ενεργειακών δικτύων, μας βρίσκει αντίθετους.
Καθώς οι ευρωπαϊκοί στόχοι για το κλίμα και οι πολιτικές για το 2030 αλλάζουν, αποδεικνύεται ότι οι προτάσεις της ΝΔ δε στοχεύουν στον πραγματικό ενεργειακό μετασχηματισμό αλλά στην εξυπηρέτηση λίγων επιχειρηματικών ομίλων δεσμεύοντας όμως την ηλεκτροπαραγωγή σε ορυκτά καύσιμα τουλάχιστον μέχρι το 2050, στερώντας από τη χώρα τα κρίσιμα εργαλεία για τη μετάβαση, και τελικά επιβαρύνοντας με αναίτιο πρόσθετο κόστος πολίτες και επιχειρήσεις.
ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ συμφωνούν στην ανάγκη στροφής προς τις ΑΠΕ, που σε μεγάλο βαθμό αφορά σε δημιουργία αιολικών πάρκων. Στις τοπικές κοινωνίες υπάρχουν έντονες αντιδράσεις. Θα βοηθούσε σε αυτό το θέμα να υπάρξει κοινή θέση κυβέρνησης κι αντιπολίτευσης; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο;
Η ενεργειακή μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα επιβάλλει και επιτάσσει ένα πολύ μεγάλο μερίδιο των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει χωρίς ένα σχεδιασμό που θα εξασφαλίζει και την οικολογική ισορροπία αλλά και την κοινωνική συμμετοχή. Υπάρχουν σοβαρά ερωτήματα για την γεωγραφική αναλογικότητα των χωροθετήσεων, τις ανάγκες και τα οφέλη των τοπικών κοινωνιών και την κοινωνική συμφωνία που απαιτείται για την επιτυχία του σχεδίου. Σε αυτά τα ερωτήματα, αλλά και στα σημερινά τεχνολογικά και περιβαλλοντικά δεδομένα δεν απαντάει το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ του 2008. Θέση μας είναι ότι πρέπει να ολοκληρωθούν το συντομότερο δυνατό τα δύο βασικά εργαλεία που ξεκίνησε ο ΣΥΡΙΖΑ και τα οποία καθυστερεί η Νέα Δημοκρατία: η αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου, και οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες που καθορίζουν το εύρος των επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων και τις χρήσεις γης στις περιοχές Natura 2000. Επίσης πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος των ενεργειακών κοινοτήτων και η διαφάνεια στις νέες χωροθετήσεις, ώστε να υπάρχει κοινωνική συμμετοχή και συμφωνία. Τέλος, τα έργα ΑΠΕ πρέπει να αποδίδουν ξεκάθαρο τοπικό όφελος. Αυτές είναι προϋποθέσεις που μπορούν να δώσουν λύσεις.
Σας ανησυχεί η αύξηση του μεριδίου αγοράς των ιδιωτών παρόχων ρεύματος, δεδομένου ότι μέχρι τις πρόσφατες αυξήσεις των τιμολογίων της ΔΕΗ, οι τιμές των ιδιωτών ήταν αισθητά υψηλότερες; Θα οδηγήσει τελικά ο ανταγωνισμός σε μείωση του κόστους ενέργειας;
Το αδικαιολόγητο και πέρα από κάθε λογική υψηλό κόστος ηλεκτρισμού σήμερα, ειδικά ενώ η κοινωνία και η οικονομία βιώνουν τις επιπτώσεις τις πανδημίας και των παλινωδιών της διαχείρισής της από την κυβέρνηση, είναι ένα σοβαρότατο θέμα που θίγει και το δημόσιο συμφέρον αλλά και την ενεργειακή μετάβαση. Η άδικη απόφαση του κυρίου Χατζηδάκη να αυξήσει τα τιμολόγια της ΔΕΗ κατά περίπου 20% είχε ως αποτέλεσμα αφενός οι συνεπείς της πελάτες να απευθυνθούν στους ανταγωνιστές της, η ΔΕΗ να χάνει πελάτες κάθε μήνα, και αφετέρου να αυξηθούν σημαντικά τα περιθώρια κέρδους των ανταγωνιστών της. Αυτή τη στιγμή, ενώ εδώ και μήνες έχει «καταρρεύσει» η Οριακή Τιμή του Συστήματος και το κόστος ενέργειας στην παραγωγή, η μείωση της χονδρεμπορικής δεν έχει μετακυλιστεί ούτε κατ’ ελάχιστον στους καταναλωτές ούτε της ΔΕΗ, ούτε των εναλλακτικών παρόχων. Τα υπερβολικά αυτά περιθώρια κέρδους σε σύγκριση με τη μηδενική μείωση τιμών της λιανικής αποδεικνύουν ότι ο ανταγωνισμός δε λειτουργεί προς όφελος των καταναλωτών, παρά τα όσα δηλώνει ο κύριος Χατζηδάκης περί «σπασίματος αυγών» για να πέσουν οι τιμές. Το μόνο που έχει καταφέρει είναι να επιβαρύνει και όχι να ελαφρύνει την κοινωνία και την οικονομία από τότε που ανέλαβε καθήκοντα. Και αυτό είναι κοινωνικά άδικο αλλά και επιζήμιο για την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων και των επιχειρήσεων.
Η Ελλάδα παραμένει μεταξύ των χωρών με το μεγαλύτερο ποσοστό ενεργειακής φτώχειας. Με ποιες παρεμβάσεις μπορεί αυτό να αλλάξει;
Το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας αποτέλεσε κεντρικό άξονα σχεδιασμού της ενεργειακής πολιτικής της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο 2015-2019, περίοδο όπου υπήρχαν τεράστια κοινωνικά ζητήματα λόγω της λιτότητας που επιβλήθηκε στην ελληνική κοινωνία. Γι’ αυτό και υπήρξε και σημαντική μείωση, π.χ. στον αριθμό των νοικοκυριών που δεν μπορούν να θερμάνουν επαρκώς το σπίτι τους, από 32,9% το 2014 σε 17,9% το 2019, που παραμένει όμως υψηλό.
Για την αντιμετώπιση της νέας ενεργειακής φτώχειας, που προκαλείται από την πανδημία και την οικονομική κρίση, ο ΣΥΡΙΖΑ κατέθεσε τον Ιούλιο τροπολογία για να διασφαλιστεί η πρόσβαση των πληττόμενων νοικοκυριών στο αγαθό της ενέργειας. Προτείναμε μέχρι το τέλος του 2020 να υπάρχει δωρεάν παροχή συγκεκριμένης (ελάχιστης) ποσότητας ηλεκτρικού ρεύματος, με συγκεκριμένα κοινωνικά και εισοδηματικά κριτήρια, τη ρύθμιση των ληξιπρόθεσμων οφειλών, τη δωρεάν επανασύνδεση των κομμένων παροχών και την απαγόρευση διακοπής ρεύματος στους δικαιούχους. Η Νέα Δημοκρατία απέρριψε την τροπολογία. Μακροπρόθεσμα, το θέμα της ενεργειακής φτώχειας πρέπει να αντιμετωπιστεί συνδυαστικά: στοχευμένες χρηματοδοτήσεις για εξοικονόμηση ενέργειας στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά, όπως αυτές του Εξοικονομώ ΙΙ, προκειμένου να μειωθούν σημαντικά οι ενεργειακές τους δαπάνες, και μείωση του ενεργειακού κόστους. Ειδικά το τελευταίο, απαιτεί έναν ισχυρό ενεργειακό πυλώνα και δημόσιο έλεγχο στα δίκτυα και την ενεργειακή πολιτική, δηλαδή το ακριβώς αντίθετο από αυτό που πράττει η κυβέρνηση ΝΔ.
Η αισθητή υποχώρηση των διεθνών τιμών για τα ορυκτά καύσιμα περιόρισε περαιτέρω τα περιθώρια απόσβεσης μεγάλων επενδύσεων για το καύσιμο γέφυρα – το φυσικό αέριο. Χρειάζεται νέα μελέτη οικονομικής βιωσιμότητας του EastMed; Αλλάζουν τα δεδομένα για την εκμετάλλευση κοιτασμάτων που ενδεχομένως εντοπιστούν στα προς παραχώρηση οικόπεδα;
Η πανδημία και η οικονομική κρίση που την ακολουθεί θα αποτελέσει μια τομή στην παγκόσμια ιστορία. Την επόμενη ημέρα μετά την πανδημία, που ελπίζουμε να έρθει σύντομα, θα κληθούμε να αξιολογήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε πολλές προτεραιότητες. Το ίδιο θα γίνει και με τα μεγάλα ενεργειακά έργα (upstream).
O EastMed αποτελεί Ευρωπαϊκό Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος που συνδέεται με το στόχο διαφοροποίησης των πηγών και των οδεύσεων για την Ευρώπη, το οποίο πιστεύω ότι θα διατηρήσει την πολιτική του προτεραιότητα και στη μετά-κορονοϊο εποχή, και δεν υποτιμώ τη γεωπολιτική σημασία του έργου για την Ελλάδα. Προφανώς όμως θα ληφθούν υπόψη και οι οικονομικές παράμετροι αξιολόγησης του έργου που εξαρτώνται και από τη ζήτηση και τις διεθνείς τιμές.
Βέβαια, η αναβάθμιση των κλιματικών στόχων για το 2030 και ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας το 2050, σε συνδυασμό με τις τεράστιες απώλειες στον κλάδο των πετρελαιοειδών κατά την πανδημία, δημιουργούν νέες συνθήκες και άλλες πολιτικές προτεραιότητες σε όλη την Ευρώπη. Η Ελλάδα δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια σε αυτόν το νέο κλιματικό ανταγωνισμό αλλά και στα αιτήματα της νέας γενιάς για ένα βιώσιμο πλανήτη. Εξάλλου, κράτη και ενεργειακοί «κολοσσοί» παγκοσμίως στρέφουν την προσοχή τους στις ΑΠΕ, στην αποθήκευση, στην εξοικονόμηση, στο υδρογόνο κ.ά.. Για τον ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία η κλιματική παράμετρος αποτελεί βασική προτεραιότητα αλλά και κριτήριο στη διαμόρφωση του νέου προγράμματος.
Η προηγούμενη κυβέρνηση επιχείρησε να προωθήσει τον θεσμό των Ενεργειακών Κοινοτήτων, τον οποίο δηλώνει ότι υποστηρίζει και η σημερινή κυβέρνηση. Πλην όμως η αποδοχή του και η αξιοποίησή του από τις τοπικές κοινωνίες δεν είναι η αναμενόμενη. Πού το αποδίδετε και ποιες παρεμβάσεις απαιτούνται;
Η Νέα Δημοκρατία δημιουργεί σοβαρά εμπόδια στην ανάπτυξη των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έφερε στη Βουλή αυτόν το νόμο-τομή με σκοπό τον εκδημοκρατισμό του σχεδιασμού και της παραγωγής ενέργειας, τη δημιουργία υπεραξίας και θέσεων εργασίας για τις τοπικές κοινωνίες και την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας ώστε, να μη μείνει κανείς πίσω. Οι Ενεργειακές Κοινότητες αποτελούν ένα σημαντικό αναπτυξιακό εργαλείο για την Ελλάδα, ειδικά σήμερα στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης, καθώς και ένα εργαλείο που μπορεί να διασφαλίσει ότι η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα δε θα οδηγήσει σε νέες κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανισότητες αλλά ότι η Ελλάδα θα «μεταβεί» με κοινωνική δικαιοσύνη και κοινωνική αποδοχή.
Είναι πλέον προφανές ότι η Νέα Δημοκρατία θέλει να αφήσει εκτός τις ΕΚΟΙΝ και ότι η επενδυτική καταιγίδα και ο "πακτωλός χρημάτων" για έργα πράσινης ανάπτυξης θα αφεθούν στους «μεγάλους» παίκτες της αγοράς. Σε αυτό το σημείο αναδεικνύονται και οι βασικές ιδεολογικές μας διαφορές.
Εμείς προβλέψαμε χρηματοδότηση 25 εκατ. ευρώ, μέσω του ΕΠΑνΕΚ, για να στηρίξουμε έμπρακτα τις ΕΚΟΙΝ το οποίο η κυβέρνηση έχει στο «ψυγείο» εδώ και 14 μήνες επικαλούμενη «αξεπέραστες δυσκολίες». Σε ερώτηση μάλιστα που καταθέσαμε για το θέμα στη Βουλή, ο τότε αρμόδιος Υφυπουργός, Γεράσιμος Θωμάς, τον Δεκέμβριο του 2019, μάς απάντησε ότι το ΥΠΕΝ θα προχωρήσει το επόμενο δίμηνο σε νομοθετική βελτίωση για να «ξεκολλήσει» το πρόγραμμα. Ακόμη περιμένουμε.
Κρίνετε επιτυχημένο το μοντέλο συνεργασίας με τον ιδιώτη μέτοχο στον ΑΔΜΗΕ;
Νομίζω ότι κανείς δεν αμφισβητεί το μοντέλο του ΑΔΜΗΕ, όπου καταφέραμε να διατηρήσουμε το δημόσιο έλεγχο, μετά από σκληρή διαπραγμάτευση και σε πλαίσιο μνημονίων. Η State Grid είναι επιπλέον ένας αξιόπιστος στρατηγικός εταίρος.
Ο ΑΔΜΗΕ, με την ταχεία ολοκλήρωση των διασυνδέσεων, απαιτητικών και τεχνικά σύνθετων έργων και τη συνεχόμενη κερδοφορία και αύξηση επενδύσεων, απαντάει σε όσους αμφισβητούν διαχρονικά την ικανότητα ενός δημόσιου φορέα να λειτουργεί καλύτερα ακόμη και από την ιδιωτική πρωτοβουλία.
Η απόφαση επιπλέον του κυρίου Χατζηδάκη να νομοθετήσει στον αντιπεριβαλλοντικό νόμο την πώληση επιπλέον ποσοστού του δημοσίου (πώληση ποσοστού της ΔΕΣ ΑΔΜΗΕ) σε μία τόσο κερδοφόρο εταιρεία και χωρίς καμία δέσμευση από Μνημόνια, αποδεικνύει δυστυχώς ότι η κυβέρνηση της ΝΔ είναι αδίστακτη καθώς επιλέγει να ιεραρχεί το συμφέρον κάποιων ιδιωτών πάνω από το δημόσιο συμφέρον. Πρέπει να σημειωθεί ότι το Δημόσιο λαμβάνει το 51% των κερδών του ΑΔΜΗΕ που είναι αρκετά εκατομμύρια το χρόνο.
Με ποιες δημόσιες παρεμβάσεις θα μπορούσαν τεχνολογίες όπως αυτή που εφαρμόστηκε στην Τήλο ή εκείνες που αναπτύσσονται στην Κρήτη για το υδρογόνο, να προσφέρουν τη βάση ανάπτυξης παραγωγικών μονάδων στην Ελλάδα; Η στροφή προς την ηλεκτροκίνηση μπορεί να συνοδευτεί με προσέλκυση σχετικών παραγωγικών μονάδων στη χώρα;
Είναι προφανές ότι τεχνολογικές παρεμβάσεις όπως το αυτόνομο ενεργειακό νησί της Τήλου, το υβριδικό έργο στην Ικαρία, ή άλλες καινοτόμες τεχνολογικές πρωτοβουλίες που αφορούν στο υδρογόνο και στην αποθήκευση ενέργειας είναι απολύτως απαραίτητες για την ενεργειακή στροφή που πρέπει να κάνουμε, αλλά και για την ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της χώρας. Πρέπει να υπάρχει στήριξη από την πολιτεία όμως για την εφαρμογή τους και σε άλλες περιοχές.
Δεν πρέπει να μείνουμε μόνο στην εισαγωγή καινοτόμας τεχνολογίας από το εξωτερικό, αλλά και να επενδύσουμε ως χώρα στην παραγωγή ενεργειακών μέσων και ενεργειακής τεχνολογίας, κάτι το οποίο δεν έχει γίνει μέχρι στιγμής. Έχουν θεσπιστεί κίνητρα για παραγωγικές μονάδες που σχετίζονται με την ηλεκτροκίνηση στη Δυτική Μακεδονία και στη Μεγαλόπολη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει κάποιο ώριμο επενδυτικό σχέδιο, τουλάχιστον προς το παρόν. Το MasterPlan για τις λιγνιτικές περιοχές καθυστερεί.
Πιστεύουμε όμως ότι υπάρχει προοπτική, για την ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανικής βάσης ενεργειακού εξοπλισμού, κυρίως με την αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας που παράγονται στα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα και στις επιχειρήσεις, προωθώντας συνεργασίες μέσα από διπλωματικές πρωτοβουλίες και εφαρμόζοντας μεταρρυθμίσεις για μεγάλης κλίμακας εφαρμογές.
