Λέξεις και φράσεις τη ποντιακής διαλέκτου με αρχαιοελληνικές ρίζες | Λώματα, Νέϊσα, Εφόρνεν, Εθολώθαν, Ωμίν, Δοξασμέντσα (της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου)
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν από τον 8ο στίχο της Καμπάνας του Πόντου του Φ.Κτενίδη.
ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Η Τραπεζούντα, η κυρά, Βασίλισσα
Η Τραπεζούντα, η κυρά, Βασίλισσα κι αφέντρια χιλέχρονος νοικοκυρά και
πάντα νέϊσα νύφε,δοξασμέντσα και ξακουστή κι ελεύτερη και σκλάβα,
… τα μαλλία τς εξάσπρισαν, τ’ ομμάτια τς εθολώθαν
την ώραν ντο εντίκρεσεν ατόσα… καμονάντας…
Μαύρα εφόρνεν λώματα, μαύρον μαντήλ’ ‘ς σ’ ωμία τς τς μαύρον
ζωνάρ’ ‘ς σην μέσεν ατς, και κόκκινα σαντάλια…
Εγκαλιάστεν ατς ουλουνούς, με την ψην και τ’ αμίλετοι
κι αμίλετοι κι εκείν’ κι ατέ, ‘ς σα κάστρια ανεφόρτσαν.
Εποίκαν τόπον, ένοιξαν κι Εκείνε εμπροδέβεν,
ψηλή, λεγνή, περήφανη, Λαραχανής ελάτη
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Η Τραπεζούντα, η κυρά, Βασίλισσα
Η Τραπεζούντα η κυρά, βασίλισσα κι αρχόντισσα
χιλιόχρονη νοικοκυρά και πάντα νέα νύφη,
δοξασμένη και ξακουστή κι ελεύθερη και σκλάβα,
…που τα μαλλιά της ξάσπρισαν, τα μάτια της θόλωσαν
την ώρα που αντίκρισε τόσους …καημούς και λύπη…
Μαύρα φορούσε ρούχα , μαντήλι είχε στους ώμους της
μαύρη ζώνη στη μέση της και κόκκινα σαντάλια…
Και όλους τους αγκάλιασε, με ψυχή ,
κι αμίλητοι και εκείνοι και αυτή ανηφόρισαν για τα κάστρα.
Έκαναν τόπο, άνοιξαν κι Εκείνη πρωτοστάτης,
ψηλή, λιγνή, περήφανη, Λαραχανής ελάτη…
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Λώματα, Νέϊσα , Εφόρνεν , Εθολώθαν , Ωμίν , Δοξασμέντσα .
**************************************************
1 Λώματα - λώμαν
Ποντιακή φράση. Το λώμαν δεικνύζ τον άνθρωπον.(το ρούχο δείχνει τον άνθρωπο).
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Λώμα-λώμη
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Ραφή Ρούχο
Ραφή ή κλωσμός το κατώτερο μέρος του ιματίου, κροσσός ,γενικώς ένδυμα.
**************************************
2.Νέϊσα
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Νέος
Ετυμολογία : Νέος < αρχαία ελληνική νέος
Επίθετο νέος, -α, -ο Αυτός που έχει μικρή ηλικία, που είναι ακόμα στη νεότητα
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Νέα
Συγγενικές λέξεις : Νεάζω νεανίας νεανικότητα νεαρός
νειάμα νειός & νεός & νειά
*************************************************
3 Εφόρνεν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Φορώ , φορέω
Ετυμολογία : Φορώ < αρχαία ελληνική Φορέω, φορῶ
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Φορούσε.
Συγγενικές λέξεις : Φέρω φόρεμα φορετός. & Φορεμένσα,
********************************************
4.Εθολώθαν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Θολόω-θολῶ
Ετυμολογία : θολώνω < αρχαία ελληνική θολόω-θολῶ
θολώνω , πρτ.: θόλωνα, στ.μέλλ.: θα θολώσω, αόρ.: θόλωσα, μτχ.π.π.: θολωμένος
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Θολώνω ,αραιώνω ανακατώνω
Συγγενικές λέξεις : Θολός θόλωση θόλωμα
΄*******************************************************
5. Σ’ ωμία -ωμίν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Ώμος
Ετυμολογία : ώμος < μεσαιωνική ελληνική νῶμος < αρχαία ελληνική ώμος
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Στους ώμους.
Συγγενικές λέξεις : Ωμιαίος ωμικός ωμοφόριο.
*************************************************************
6. Δοξασμέντσα
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Δόξα < δοκέ ω / δοκώ < δέχομαι
Ετυμολογία : Δόξα < αρχαία ελληνική δόξα < δοκέ ω / δοκώ < δέχομαι < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *deḱ- (δέχομαι, παίρνω)
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Δοξασμένη .επαινετή, φημισμένη
Συγγενικές λέξεις : Δοξάζω, δοξασμένος δοξασία δοξολογώ, δοξολογία
