Για το βιβλίο του Π. Παυλίδη «Ιστορία και κομμουνισμός»
Γράφει η Ευγενία Καβαλλάρη*
Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΚΨΜ το νέο βιβλίο
του Περικλή Παυλίδη «ιστορία και κομμουνισμός». Πρόκειται σίγουρα για ένα βιβλίο που συμβάλει θετικά στον ευρύτερο διάλογο που έχει ανοίξει με αφορμή την επέτειο των100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Ο Περικλής Παυλίδης Επίκουρος καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ έχοντας βαθιές γνώσεις τόσο πάνω στην μαρξιστική θεωρία όσο και άμεσες εμπειρίες από την πρώην ΕΣΣΔ (διδάκτορας της Σχολής Φιλοσοφίας του Κρατικού Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας) καταθέτει με επιστημονική επάρκεια και ταυτόχρονα με εκλαϊκευτικό τρόπο τις απόψεις του για την σοσιαλιστική οικοδόμηση εκεί, τις αιτίες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης καθώς και διερευνά τον τρόπο «με τον οποίο μπορεί σήμερα να γίνει κατανοητή η θέση του κομμουνισμού στη ιστορία, η σχέση μεταξύ ιστορίας και κομμουνιστικής προοπτικής».
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο συγγραφέας καταπιάνεται με παρόμοια ζητήματα. Τόσο σε προηγούμενο βιβλίο του «Το φαινόμενο της γραφειοκρατίας στην ΕΣΣΔ» (ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ 2001),όσο και μέσω πυκνής αρθογραφίας του έχει με σαφήνεια τοποθετηθεί σε πλευρές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης πάντα με επιστημονικό, διαλεκτικό τρόπο μακριά από «λαθολογία» αλλά και περιττές εξιδανικεύσεις.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο δεν στέκεται μόνο στο χτες φωτίζοντας πλευρές του και εξάγοντας τα αναγκαία συμπεράσματα, αλλά και ανοίγει δρόμους- μέσω των θεμάτων που θίγει- για το αύριο στην κατεύθυνση πάντα της «κομουνιστικής ενοποίησης της κοινωνίας» που σύμφωνα με τον συγγραφέα «προβάλλει ως το πλέον αναγκαίο και κρίσιμο εγχείρημα της ιστορίας, ως πράξη ανάληψης από τους ανθρώπους του ελέγχου επί των όρων ύπαρξης τους, αποτελώντας γι’αυτούς την πρώτη πράξη αυθεντικής ελευθερίας».
Το βιβλίο χωρίζεται σε 4 μέρη, που το καθένα του αποτελεί και ουσιαστικά, το πρώιμο για το επόμενο.
Πρόκειται για:
1 Μέρος: Οι θεμελιωτές του μαρξισμού για την κομμουνιστική κοινωνία και την προλεταριακή επανάσταση.
Εδώ με εβριθή τρόπο- – δείγμα ουσιαστικής γνώσης των κλασικών- αναφέρεται στις υλικές προϋποθέσεις και το περιεχόμενο του κομμουνισμού, καθώς και στον χαρακτήρα της προλεταριακής επανάστασης. Σημειώνει χαρακτηριστικά: « ..Τα σοσιαλιστικά εγχειρήματα του 20ου αιώνα λειτούργησαν ως ευρύτατο πεδίο δοκιμασίας της μαρξιστικής θεωρία. Τν ίδια στιγμή εξαιρετικά κρίσιμο υπήρξε το γεγονός ότι οι κοινωνίες που προέκυψαν παρουσίασαν φαινόμενα και προβλήματα για τα οποία τα κείμενα των θεμελιωτών του μαρξισμού δεν υπήρχε (ούτε άλλωστε θα μπορούσε να υπάρξει) καμιά έτοιμη ερμηνεία». Ενώ διαπιστώνει: «…Η διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη Ρωσία δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να είναι ομαλή, να μην προσκρούει σε οξύτατα προβλήματα, δυσκολίες και κινδύνους, που καθιστούσαν το όλο εγχείρημα ασταθές και ευάλωτο στην πιθανότητα αποτυχίας και ήττας» .
2ο Μέρος: Η ιστορική πορεία της πρώτης σοσιαλιστικής – κομμουνιστικής κοινωνίας. Εδώ γίνεται ουσιαστικά μια προσπάθεια απολογισμού με βασικό στόχο τη μελέτη τόσων των σταδίων ανάπτυξης των πλούσιων αποτελεσμάτων τους, όσο και των αντιφάσεων στην πορεία αυτή κάτι που οδήγησε στην τελική ήττα της. Είναι το μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου και δίνει πλήθος στοιχείων στηριγμένων σε ντοκουμέντα, δημιουργώντας παράλληλα την απαραίτητη βάση για ουσιαστικό διάλογο και κυρίως προβληματισμό. Κρίσιμη η επισήμανση του: «…Σε όλη τη διαδικασία διαμόρφωσης της σοσιαλιστική – κομμουνιστικής κοινωνίας στην ΕΣΣΔ ο ρόλος της κρατικής εξουσίας και της πολιτικής ηγεσίας παρέμενε ισχυρός ακριβώς γιατί η νέα κοινωνία δεν ολοκλήρωσε τη δημιουργία υλικής βάσης που θα καθιστούσε εφικτή την ωρίμανση των κομμουνιστικών σχέσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ηγεσία της ΕΣΣΔ μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε. Αντιθέτως ο ρόλος της περιοριζόταν πάντα από αντικειμενικές συνθήκες και αντιθέσεις οι οποίες διαμόρφωναν ένα φάσμα δυνατοτήτων λήψης αποφάσεων…»
3ο Μέρος: Οι αντιφάσεις της σοβιετικής κοινωνίας ως καθεστώτος «πρώιμου σοσιαλισμού». Εδώ γίνεται μια επισταμένη και διαλεκτική ανασκόπηση των βασικών αντιθέσεων της κοινωνίας που προήλθε από την Οκτωβριανή Επανάσταση και που η μη επίλυση τους οδήγησε στην τελική ήττα και ανατροπή. Χαρακτηρίζει το καθεστώς ως «πρώιμο σοσιαλισμό» (σύμφωνα και με τον σοβιετικό στοχαστή Β. Βαζιούλιν) σημειώνοντας ότι «η νέα κοινωνία εμφανίζεται και αναπτύσσεται επί υλικής βάσεως κληρονομημένης από το παρελθόν, η οποία μόνο σε περιορισμένο βαθμό αντιστοιχούσε στις νέες σχέσεις παραγωγής, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν ακόμη ακατάλληλη για την εγκαθίδρυση αυτών των σχέσεων».Ενώ για τα αίτια της ανατροπής υπογραμμίζει: «Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η τελική ανατροπή των πρώτων σοσιαλιστικών καθεστώτων προκλήθηκε από τη δράση κοινωνικών δυνάμενων ,δημιουργημένων από τις εσωτερικές τους αντιφάσεις σε συνθήκες όπου οι πολιτικές ηγεσίες τους ήταν παντελώς ανίκανε (για λόγους αντικειμενικού ,δηλωτικούς των ορίων της εποχής) να εκπονήσουν την απαραίτητη στρατηγική επίλυσης αυτών των αντιθέσεων σε κατεύθυνση κομμουνιστική»
4ο Μέρος: Ο κομμουνισμός ως ιστορική προοπτική. Είναι το τελευταίο και εξαιρετικά ενδιαφέρον, αναστοχαστικό μέρος του βιβλίου στο οποίο καταθέτει και την δική του άποψη σχετικά με τις προοπτικές χειραφέτησης της ανθρωπότητας υπό το πρίσμα τόσο του ιστορικού υλισμού όσο και υπό το πρίσμα της θεωρίας της ιστορίας του Βαζιούλιν. Ιδιαίτερα αναφορά εδώ γίνεται στη σοσιαλιστική αλλαγή της εργασίας, ενώ αναπτύσσεται εκτενέστερα και η «Λογική της Ιστορίας».
Συνοψίζοντας: Πρόκειται για ένα βιβλίο, που ανεξάρτητα από τις επιμέρους εκτιμήσεις για πλευρές του -που μπορεί να έχει ο καθένας- συμβάλλει δημιουργικά στη σκέψη (αλλά και στη συνέχεια στην απαραίτητη δράση) όλων όσων θέλουν να βάλουν το δικό τους λιθαράκι για να «ανθρωπεύσει ο άνθρωπος». Δίνει εφόδια ακόμη και σε όσους θεωρούν «χαμένη υπόθεση τον κομμουνισμό» μετά την ήττα και την ανατροπή της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Και τελικά είναι ένα βιβλίο που αξίζει να σκύψει κανείς επάνω του και να εντρυφήσει γιατί «το παιχνίδι παίζεται ακόμη»,γιατί ο δρόμος που άνοιξε η μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν μόνο η αρχή!
Η Ευγενία Καβαλλάρη είναι φιλόλογος*
ΠΗΓΗ: www.alfavita.gr
