Αρχαία ελληνική μουσική: Πώς ακούγεται τελικά; (video)
Το 1932, ο μουσικολόγος Wilfrid Perrett ανέφερε στο ακροατήριο του Βασιλικού Μουσικού Συλλόγου του Λονδίνου τα λόγια ενός ανώνυμου καθηγητή ελληνικής μουσικής:
«Κανείς δεν έχει φτιάξει ποτέ κάποιο τραγούδι με αρχαία ελληνική μουσική και κανείς δεν θα το καταφέρει».
Πράγματι, η αρχαία ελληνική μουσική εδώ και πολύ καιρό αποτελεί ένα μεγάλο αίνιγμα. Ωστόσο, η μουσική ήταν πανταχού παρούσα στην κλασική Ελλάδα, με το μεγαλύτερο μέρος της ποίησης από το 750 π.Χ. έως το 350 π.Χ., όπως του Ομήρου και της Σαπφούς, να ερμηνεύεται σαν τραγούδι, συνήθως από τον Χορό.
Τα λογοτεχνικά κείμενα παρέχουν άφθονες και ιδιαίτερα συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχετικά με τις νότες, τις κλίμακες, τις μελωδίες και τα όργανα που χρησιμοποιούνταν. Η λύρα ήταν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά όργανα μαζί με τον δίαυλο, που έπαιζε ένας καλλιτέχνης και η δυναμική του ήταν τόσο ισχυρή όσο δύο όμποε σε μια συναυλία.
Μάλιστα ο αυλός ήταν βασικό όργανο σε όλους τους εορτασμούς στην Αρχαία Ελλάδα, ιδιαίτερα δε σε τελετές προς τιμή του Διονύσου. Σε παραστάσεις σε αγγεία συχνά φαίνεται ότι ο αυλός στερεωνόταν με μια δερμάτινη λωρίδα η οποία περνούσε γύρω από το κεφάλι και είχε άνοιγμα στην περιοχή των χειλιών.
Παρά τις πληροφορίες που κατέχουμε όμως, η αίσθηση και ο ήχος της αρχαίας ελληνικής μουσικής είναι ακόμα αρκετά αόριστοι. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι όροι και οι έννοιες που υπάρχουν στις αρχαίες πηγές, όπως αρμονία, διέσεις κλπ., είναι περίπλοκοι και άγνωστοι. Και ενώ οι νότες και τα σύμβολα της μουσικής υπάρχουν και μπορούν να ερμηνευτούν, είναι σπάνια και αποσπασματικά. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η αρχαία ελληνική μουσική είχε θεωρηθεί από πολλούς ως «χαμένη τέχνη».
Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις ανέτρεψαν αυτήν την πεποίθηση. Μία μελέτη για τη διερεύνηση της αρχαίας ελληνικής μουσικής στο οποίο εργάζεται ο Armand D'Angour από το 2013 έχει φέρει στο φως νέα στοιχεία για το πώς οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν μουσική. «Η έρευνά μου έχει προχωρήσει αρκετά και ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα μάθουμε ακόμα περισσότερα πράγματα», ανέφερε σε δημοσίευμα στο Conversation.
Νέες προσεγγίσεις
Η κατάσταση έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό, διότι τα τελευταία χρόνια μερικοί πολύ καλά διατηρημένα αυλοί έχουν ανακατασκευαστεί από έμπειρους τεχνικούς και ερευνητές που σχετίζονται με το European Music Archaeology Project. Εξειδικευμένοι μουσικοί που έπαιξαν τους αυλούς, όπως ο Barnaby Brown και ο Callum Armstrong, παρέχουν έναν αξιόπιστο οδηγό για την γκάμα της αρχαίας μουσικής, καθώς και για τους τόνους, το τέμπο και τα κουρδίσματα.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του αρχαίου τραγουδιού ήταν ο ρυθμός και στην περίπτωση της αρχαίας ελληνικής μουσικής αυτός προκύπτει από τα μέτρα της ποίησης. Αυτά βασίστηκαν αυστηρά στη διάρκεια των συλλαβών των λέξεων, οι οποίες δημιουργούν μακρά και βραχέα μοτίβα.
Παρόλο που δεν υπάρχουν ενδείξεις για το τέμπο των αρχαίων τραγουδιών, είναι τις περισσότερες φορές σαφές αν το μέτρο πρέπει να τραγουδηθεί γρήγορα ή αργά. Ο καθορισμός του ρυθμού άλλωστε είναι απαραίτητος για να ακούγεται σωστά η μουσική.
Τι γίνεται όμως με τη μελωδία και την αρμονία; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα όσων ισχυρίζονται ότι η αρχαία ελληνική μουσική έχει χαθεί. Πολλά στοιχεία για τη θεωρία της μελωδίας και της αρμονίας έχουν βρεθεί στα γραπτά των αρχαίων συγγραφέων, όπως στον Πλάτων, τον Αριστοτέλης και τον Πτολεμαίο. Αλλά αυτά τα στοιχεία δεν μπόρεσαν να ρίξουν φως για την πραγματική αίσθηση της μελωδίας και της αρμονίας που μαθαίνουμε από λογοτεχνικές πηγές.
Περισσότερα έγγραφα με αρχαίες νότες σε παπύρους ή στις πέτρες είδαν το φως της δημοσιότητας από το 1581 και τώρα υπάρχουν περίπου 60 στοιχεία. Προσεκτικά μεταγράφονται και ερμηνεύονται από μελετητές, όπως ο Martin West και ο Egert Pöhlmann, που μας δίνουν την ευκαιρία να κατανοήσουμε πώς ακουγόταν η μουσική.
Αρχαία ελληνική μουσική στην πράξη
Το παλαιότερο ουσιαστικό μουσικό έγγραφο, το οποίο βρέθηκε το 1892, είναι μέρος του Χορού από την τραγωδία Ορέστης του Ευριπίδη του 408 π.Χ. Εδώ και καιρό έχει προβληματίσει σχετικά με την ερμηνεία του, κυρίως λόγω των παύσεων και της χρήσης μισών ημιτόνιων, τα οποία φαινόταν να υποδηλώνουν μια περίεργη μελωδική ευαισθησία. Σήμερα, η δυτική μουσική χρησιμοποιεί μόνο τόνους και ημιτόνια και κάθε μικρότερο διάστημα ακούγεται στα αυτιά μας σαν παραφωνία.
«Οι αναλύσεις μου για το απόσπασμα του Ορέστη, που δημοσιεύτηκαν νωρίτερα φέτος, έφεραν νέα στοιχεία στο φως. Πρώτον, έδειξα ότι σε ένα μουσικό θέμα υπάρχει άμεση σχέση με την έννοια των λέξεων και την μελωδία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι ο ρυθμός πέφτει στην λέξη ''θρήνος'' και ανεβαίνει στην λέξη ''ανύψωση''. Δεύτερον, έδειξα ότι τα μισά ημιτόνια λειτουργούσαν ως μεταβατικές νότες. Η σύνθεση ήταν στην πραγματικότητα τονική (επικεντρώνεται σε ένα τόνο στον οποίο η μουσική επανέρχεται τακτικά)», ανέφερε ο D’Angour.
Με αυτή τη λογική, ανακατασκεύασαν το 2016 τη μουσική από τον Ορέστη για τον Χορό με συνοδεία αυλών, με γρήγορο τέμπο όπως υποδεικνύεται από το μέτρο και το περιεχόμενο των στίχων. Στη συνέχεια την παρουσίασαν στο μουσείο Ashmolean της Οξφόρδης τον Ιούλιο του 2017, μαζί με άλλα ανακατασκευασμένα αρχαία τραγούδια.
«Μένει να μελετήσω τα επόμενα χρόνια κι άλλα μουσικά θέματα, κάποια αυτά πολύ αποσπασματικά, και να οργανώσω ένα αρχαίο δράμα με τη μουσική της εποχής σε ένα αρχαίο θέατρο όπως εκείνο της Επιδαύρου», κατέληξε ο D’Angour.
ΠΗΓΗ: tvxs.gr
