kozani.tv: Το άγχος των πανελληνίων, οι αιτίες που το προκαλούν και τρόποι αντιμετώπισης της αποτυχίας. | Συνέντευξη της συμβούλου Ψυχικής υγείας Ελένη Πατεράκη στην Βάια Λαμπροπούλου
Η εποχή που οι τελειόφοιτοι Λυκείου προετοιμάζονται για τον πρώτο σημαντικό αγώνα της ζωής τους έφθασε. Ο στόχος τους είναι η εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Η προετοιμασία έχει ολοκληρωθεί το άγχος χτυπάει “ κόκκινο” και η περίεργη αίσθηση της αναμονής είναι μια σκληρή δοκιμασία που προετοιμάζει τους εφήβους για τον “στίβο” της ζωής. Μιλάμε με την σύμβολο ψυχικής υγείας Ελένη Πατεράκη για τις αιτίες του άγχους, τους φόβους και τους τρόπους που οι γονείς ,οι εκπαιδευτικοί και τα ίδια τα παιδιά μπορούν να αντιμετωπίσουν ανώδυνα όλα αυτά τα εμπόδια.
Οι τελευταίες αναλύσεις της Eurostat δείχνουν ότι οι Έλληνες έφηβοι βρίσκονται στις πέντε πρώτες θέσεις με τα υψηλότερα επίπεδα άγχους. Τι είναι αυτό που θεωρείτε πως επηρεάζει τους Έλληνες μαθητές και πως μπορούμε το μειώσουμε;
Καταρχάς, είναι τρανταχτή η απουσία της ψυχοεκπαίδευσης από όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης στην Ελλάδα, με φωτεινές εξαιρέσεις ορισμένες παρεμβάσεις στο πλαίσιο της λεγόμενης “θεματικής εβδομάδας” ή ορισμένους εκπαιδευτικούς με μεράκι που προσπαθούν να εντάξουν εναλλακτικές ενότητες στη διδακτέα ύλη τους. Έτσι, τα παιδιά μας στο σημερινό σχολικό σύστημα ελάχιστα ή σποραδικά μαθαίνουν πώς να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, ενώ αντίθετα εξακολουθούν να υφίστανται μια κυρίως νοητική εκπαίδευση που επικεντρώνεται στη μάθηση, τη γνώση και την επίδοση, στοιχεία που από τις πρώτες κιόλας τάξεις του σχολείου καλλιεργούν και ενισχύουν τον ανταγωνισμό και το άγχος επίδοσης, τα οποία φαίνεται να επιδεινώνονται στην εφηβεία ενόψει των Πανελληνίων.
Θεσμικά, λοιπόν, αυτό που θα μπορούσε να βοηθήσει είναι αφενός η εισαγωγή ψυχοεκπαιδευτικών μαθημάτων στα σχολεία από κατάλληλα εκπαιδευμένους ειδικούς ψυχικής υγείας ή/και εκπαιδευτικούς λειτουργούς, και αφετέρου το να αποσυνδεθεί το Λύκειο από την άμεση είσοδο των αποφοίτων του στο Πανεπιστήμιο, ώστε να μπορούν τα παιδιά να βιώσουν την εφηβεία τους λίγο πιο ομαλά και να έχουν μετέπειτα την ευκαιρία να επιλέξουν συνειδητά ποιον επαγγελματικό δρόμο θέλουν να ακολουθήσουν.
Σε προσωπικό επίπεδο, αυτό που βοηθάει στη μείωση του άγχους είναι να έχουμε στόχους ρεαλιστικούς, να τους σπάμε σε μικρά κομμάτια, να έχουμε ρουτίνες αυτοφροντίδας (σωματική άσκηση, χόμπι) με αντίστοιχο υποστηρικτικό δίκτυο (φίλους, συγγενείς, κοινότητα), να ζητάμε βοήθεια όταν δεν τα καταφέρνουμε, και γενικά, να φροντίζουμε να υπάρχει χώρος στο πρόγραμμά μας για χαλάρωση, διασκέδαση, κοινωνικοποίηση.
Ένα από τα πρώτα πράγματα που ως ειδικοί εισηγούμαστε στις περιπτώσεις πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης του άγχους είναι οι ασκήσεις ενσυνείδητης αναπνοής που συνήθως έχουν άμεσο αποτέλεσμα, ειδικά αν το άτομο τις εντάξει στην καθημερινή του ρουτίνα.
Τέλος, θα ήθελα να τονίσω την ανάγκη να απενοχοποιήσουμε τη λέξη “άγχος” και να απενοχοποιηθούμε αντίστοιχα από αυτήν. Είναι πολύ φυσιολογικό το παιδί να βιώσει άγχος για κάτι που το ενδιαφέρει, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για απαιτητικές εξετάσεις πανελλήνιας εμβέλειας. Δεν φταίμε εμείς που αγχώνεται το παιδί, ούτε το παιδί που αγχώνεται. Το άγχος, όπως και κάθε συναίσθημα, έχει ένα μήνυμα για τον καθένα που το βιώνει. Το θέμα είναι να μπορέσουμε να “διαβάσουμε” το μήνυμα, κι αν δεν μπορούμε, να ζητήσουμε βοήθεια.
Η στρεσογόνα περιόδος των εξετάσεων συμπίπτει και με την αντίστοιχη χρονική περίοδο της εφηβείας και όλη αυτή η πίεση οδηγεί και σε κάποιες συμπεριφορές από τα παιδιά που το υποδηλώνουν. Ποιες συμπεριφορές μπορούν να παρατηρήσουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί στα παιδιά - μαθητές που δηλώνουν υπερβολικό άγχος και πως μπορούν να βοηθήσουν ο καθένας τους;
Να σημειώσουμε ότι στο στρες υπάρχουν τόσοι διαφορετικοί τρόποι αντίδρασης όσοι και τα άτομα. Ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία, μπορεί ένας έφηβος/μια έφηβη/ένα έφηβο να εκδηλώνει περισσότερο συμπτώματα άγχους (π.χ. ονυχοφαγία, γρήγορη ομιλία, ευερεθιστότητα, επιθετικότητα), περισσότερο συμπτώματα “κατάθλιψης” (απομόνωση από φίλους και συμμαθητές, απόσυρση από δραστηριότητες που πριν έδιναν χαρά, ελλιπής περιποίηση εαυτού και υγιεινής), ή συνδυασμό και των δύο. Μια πρώτη εμφανής αλλαγή έχει να κάνει με τις συνήθειες ύπνου και διατροφής και με τυχόν αλλαγές στο βάρος. Άλλο σημάδι η σωματική καταπόνηση που συνήθως προέρχεται από το υπερβολικό ξενύχτι που συνήθως αποδίδεται στο διάβασμα αλλά συχνά κρύβει άγχος, αδυναμία αποτελεσματικής διαχείρισης του χρόνου, ή/και τελειομανία.
Οι γονείς πρώτα-πρώτα δεν χρειάζεται να πανικοβάλλονται. Είναι απόλυτα κατανοητό ότι ανησυχούν, αλλά χρειάζεται να δείξουν εμπιστοσύνη στο παιδί τους και στον τρόπο που το έχουν μεγαλώσει μέχρι τώρα. Αυτό που βοηθάει είναι να δηλώνουν διακριτικά την παρουσία τους (“είμαι εδώ αν χρειαστείς κάτι”), αντί να ταυτίζονται με το άγχος του παιδιού τους. Επίσης, είναι σημαντικό να μπορούν να λειτουργήσουν ως θετικό πρότυπο (από μικρή ηλικία, κατά προτίμηση), φροντίζοντας να διατηρούν μια ισορροπία στο πρόγραμμά τους ανάμεσα στις επαγγελματικές/οικογενειακές υποχρεώσεις τους και στις στιγμές χαλάρωσης, διασκέδασης και ανάπαυσης. Άλλες προτάσεις είναι να φροντίζουν να υπάρχουν διαθέσιμα θρεπτικά φαγητά και σνακ στο σπίτι και να βρίσκουν χρόνο να συζητούν με τα παιδιά τους για τις ανησυχίες και τις αγωνίες τους, ειδικά όταν εκείνα τους το ζητάνε, και κατά προτίμηση όχι μόνο οικογενειακώς, αλλά και τετ-α-τετ με το κάθε παιδί ξεχωριστά. Είναι σημαντικό στις συζητήσεις τους αυτές με τα έφηβα παιδιά τους να προσπαθούν να τα ακούνε “ενεργητικά”, δηλαδή να τους αναγνωρίζουν τα συναισθήματα που βιώνουν και να δείχνουν σεβασμό και κατανόηση σε αυτό που περνάνε -διότι ειδικά σε αυτή τη φάση οι έφηβοι έχουν κυρίως ανάγκη να εκφράζονται και να ακούγονται, κι όχι τόσο να ακούν “κηρύγματα” ή συμβουλές.
Όσο για τους εκπαιδευτικούς, θα μπορούσαν να ορίσουν μέσα στην εβδομάδα κάποιες διαθέσιμες ώρες που θα μπορούσαν να τους βρουν τα παιδιά στο γραφείο και να τους μιλήσουν, ειδικά αν δεν υπάρχει διαθέσιμος ψυχολόγος στο σχολείο, και πάνω από όλα, να επιβραβεύουν περισσότερο την προσπάθεια παρά την επίδοση και να δείχνουν γνήσιο ενδιαφέρον για τα συναισθήματα και την προσωπικότητα των μαθητών τους, όχι μόνο για τους βαθμούς και τη μαθησιακή τους πρόοδο.
Με ποιο τρόπο μπορούμε να μιλήσουμε και να προετοιμάσουμε τα παιδιά - τους μαθητές για μια επικείμενη αποτυχία τους γενικά και ιδιαίτερα στην πανελλήνιες εξετάσεις. Πως μπορούμε να καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας - μαθητές από μικρότερες ηλικίες την αντιμετώπιση της αποτυχίας .
Η ίδια η λέξη “αποτυχία” είναι ιδιαίτερα αρνητικά φορτισμένη στο σύγχρονο δυτικό λεξιλόγιο. Είναι σημαντικό να δίνεται από μικρή ηλικία στο κάθε παιδί η δυνατότητα να δοκιμάζει πράγματα χωρίς να προεξοφλείται η αντίστοιχη επιτυχία ή αποτυχία. Το “στοίχημα” είναι να μπορεί ένα παιδί ανάμεσα σε πολλές επιλογές που ομολογουμένως υπάρχουν σήμερα να διαλέξει κάτι που του κινεί το ενδιαφέρον και να το διερευνήσει. Να μάθει δηλαδή το παιδί να ψάχνει, να δοκιμάζει, να τολμά, και παρόλο που μπορεί να φοβάται, να περνά μέσα από το φόβο του και να συνεχίζει. Έτσι και με τη συμμετοχή στις Πανελλήνιες, καλό θα ήταν να αποτελεί συνειδητή επιλογή, στη βάση της προσπάθειας για την επίτευξη ενός στόχου που προσφέρει νόημα και κίνητρο στο ίδιο το παιδί σχετικά με τις δικές του επιθυμίες και ανάγκες για το μέλλον (όχι των άλλων, όχι των γονιών του, όχι λόγω μόδας ή συστήματος), και σίγουρα όχι ως μονόδρομο για την πραγματοποίηση των ονείρων του.
Από τα πρώτα χρόνια, είναι σημαντικό γονείς και εκπαιδευτικοί να μη δίνουν έμφαση στη βαθμοθηρία και την τελειομανία, δηλαδή στο αποτέλεσμα μιας προσπάθειας, αλλά να επαινούν την προσπάθεια και τις ποιότητες που διακρίνουν το εκάστοτε παιδί (π.χ. “τι ωραία που προσπαθείς για τον στόχο σου”, “σημαντικό που συνεχίζεις την προσπάθεια παρότι απογοητεύτηκες”). Είναι σημαντικό, τέλος, γονείς και εκπαιδευτικοί να μπορούν να αναγνωρίζουν και να παραδέχονται μπροστά στα παιδιά τις δικές τους παραλείψεις, αδυναμίες, “αποτυχίες” και τα λάθη τους (και να ζητούν συγνώμη γι’αυτά), καλλιεργώντας έτσι ένα ανθρώπινο προφίλ κι όχι ένα άκαμπτο πρότυπο μιας επίπλαστης τελειότητας που οδηγεί σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια σε “νευρώσεις” και σε μια προσωπικότητα που τα όποια εμπόδια τα εισπράττει τελικά ως ήττες ή ως ανεπανόρθωτες αποτυχίες.
Η “αποτυχία” είναι μέρος της εκπαίδευσης της ζωής, δεδομένου ότι μαθαίνουμε ότι μπορεί να μην παίρνουμε πάντα αυτό που θέλουμε, ότι τα πράγματα δεν πάνε πάντα όπως τα σχεδιάζουμε και ότι δεν έχουμε τον πλήρη έλεγχο της έξω πραγματικότητας, αλλά μπορούμε δυνητικά να αποκτήσουμε τον έλεγχο των αντιδράσεών μας σε ό,τι συμβαίνει και να ζυγίσουμε πόση προσπάθεια μπορούμε και θέλουμε κάθε φορά να καταβάλουμε για να επιτύχουμε κάτι. Το πιο σημαντικό είναι να νιώθουμε ότι έχουμε προσπαθήσει για τα όνειρά μας κι ότι ένα στραβοπάτημα δεν σημαίνει το τέλος του ονείρου. Έτσι χτίζεται η αυτοεκτίμηση.
Τι ρόλο παίζουν οι “σημαντικοί άλλοι” στην ηλικία αυτή της εφηβείας και κατά πόσο μπορούν τα παιδιά να επηρεαστούν θετικά ή αρνητικά;Πως μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να αξιοποιήσουν αυτήν την κατάσταση;
“Σημαντικοί άλλοι” στην πρώτη παιδική ηλικία είναι κυρίως οι γονείς και το ευρύτερο φιλικό/συγγενικό περιβάλλον, στην πρώτη σχολική ηλικία προστίθενται οι εκπαιδευτικοί, και στην εφηβεία πια συνήθως προηγούνται οι συνομήλικοι (φίλοι, έρωτες) στις προτιμήσεις των εφήβων. Φυσικό είναι να επηρεάζονται τα έφηβα άτομα από τους συνομηλίκους, αλλά αν έχει χτιστεί μια σχέση ανοιχτής και ειλικρινούς επικοινωνίας με τους γονείς, πιο εύκολα θα απευθυνθούν σε αυτούς για τυχόν μπλεξίματα, και λιγότερο πιθανό να εμπλακούν σε συμπεριφορές αληθινά ανησυχητικές. Είναι πιθανό οι γονείς να συναντήσουν αντίσταση και αμφισβήτηση από τα παιδιά τους, στο πλαίσιο της αναγκαίας τους αυτονόμησης, οπότε είναι πολύ σημαντικό να σέβονται τις επιλογές τους, ακόμα κι αν διαφωνούν, αλλά και να συνεχίσουν να θέτουν σταθερά όρια σε σχέση με τις συμπεριφορές των παιδιών τους που επηρεάζουν άμεσα τις δικές τους ανάγκες.
Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη μπορούν να παίξουν έναν ενδιαφέροντα μεσολαβητικό ρόλο, αν κερδίσουν την εμπιστοσύνη των εφήβων, αποτελώντας ουσιαστικά το “υποκατάστατο” ενός γονεϊκού καθρέφτη όπου θα μπορούν τα παιδιά να προβάλουν τα πιο θετικά τους συναισθήματα. Έτσι, αποτελούν κι εκείνοι δυνητικά πρότυπα για τους εφήβους, ενώ είναι σημαντικό στο εκπαιδευτικό κομμάτι να ενθαρρύνουν τους μαθητές να συνεχίζουν την προσπάθεια παρά τις δυσκολίες, αλλά και να καθρεφτίζουν στα παιδιά τις δεξιότητες και τις ποιότητες που βλέπουν σε αυτά, και -γιατί όχι;- να ενημερώνουν τα παιδιά για εναλλακτικούς τρόπους υλοποίησης των ονείρων τους.
Μπορείτε να μας πείτε 5 τρόπους να είναι οι γονείς δίπλα στους έφηβους - υποψήφιους μαθητές και να ανακουφίσουν τις εκάστοτε δυσκολίες τους;
Ουσιαστικά, συνοψίζοντας τις προηγούμενες απαντήσεις:
- Να φροντίζουν να υπάρχει ηρεμία στο σπίτι τις ώρες του διαβάσματος του παιδιού
- Να φροντίζουν να υπάρχουν υγιεινά και θρεπτικά σνακ στο σπίτι.
- Να είναι διαθέσιμοι να ακούσουν το παιδί τους με ενσυναίσθηση και ενεργητική ακρόαση όταν τους ζητήσει βοήθεια είτε με συζήτηση, είτε με μια βόλτα, είτε με μια δραστηριότητα.
- Να διαχωρίσουν τον εαυτό τους από το παιδί τους και την προσπάθειά του και να συνειδητοποιήσουν ότι η ευθύνη για αυτήν την προσπάθεια ανήκει στο παιδί. Κατά συνέπεια, να μη μιλάνε όλη την ώρα για τις Πανελλήνιες με τους φίλους τους μπροστά στο παιδί, λες και είναι το μόνο “θέμα” συζήτησης στην οικογένεια, ούτε να μιλάνε εκ μέρους του παιδιού, π.χ. “δίνουμε μάθημα την τάδε ώρα, διαβάζουμε για το αυριανό τεστ”.
- Να εμπιστεύονται το παιδί τους!
Με ποιο τρόπο μπορούν να αποφορτιστούν τα παιδιά από την πίεση αυτή κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για εξετάσεις και πως μπορούν να αντιμετωπίσουν το άγχος και τις ημέρες των γραπτών δοκιμασιών;
Ισορροπημένη διατροφή (συχνά ελαφριά γεύματα), επαρκής ύπνος (7-8 ώρες), χαλαρές επαναλήψεις με αποφυγή ξενυχτιών, σωματική δραστηριότητα, αξιοποίηση της δυνατότητας για ψυχολογική υποστήριξη αν υπάρχει Ψυχολόγος στο σχολείο ή/και τηλεφώνημα σε αντίστοιχες ειδικές τηλεφωνικές γραμμές για εφήβους ή για τις εξετάσεις, τηλεφώνημα σε έναν φίλο για εμψύχωση, να υπάρχουν ενεργά σχέδια για την περίοδο μετά τις εξετάσεις, π.χ. κατασκήνωση, διακοπές με γονείς ή/και φίλους, σχέδια για δουλειά καλοκαιρινή, καινούργια χόμπι κλπ.
Πόσο βοηθάει η αυτοαποκάλυψη των γονέων στα παιδιά τους των δικών τους δυσκολιών ή και της δικής τους πορεία στην ίδια ηλικία με αυτά; Ποιους κινδύνους κρύβουν και ποιες ευκολίες δημιουργούν στην ψυχοσύνθεση των παιδιών;
Η αυτοαποκαλυψη είναι ένα όπλο στη φαρέτρα των γονέων, αρκεί να μην γίνεται άλλοθι για να αρχίσει ο γονιός για πολλοστή φορά να επαναλαμβάνει γραφικά τις γνωστές ιστορίες από τη ζωή του και να μεταφέρει έτσι το επίκεντρο της προσοχής πάνω του (αυτό θα ήταν μια άστοχη ναρκισσιστική αντίδραση στην εκδήλωση της ανάγκης του παιδιού του). Το θέμα είναι να στηριχτεί το παιδί. Αν η ιστορία που έχουμε να διηγηθούμε έχει κάποιο μήνυμα που πιστεύουμε ότι μπορεί να το ωφελήσει, μπορούμε να δοκιμάσουμε να τη μοιραστούμε, ρωτώντας το “θα ήθελες να σου πω μια δική μου εμπειρία πάνω σε αυτό; Θα βοηθούσε σε αυτή τη φάση;” όντας έτοιμοι να ακούσουμε και το “όχι”. Σίγουρα είναι σημαντικό, όπως προείπαμε, να καταλάβουν τα παιδιά ότι οι γονείς τους δεν είναι τέλειοι, αλλά άνθρωποι που, παρότι κάνουν λάθη, συνεχίζουν να παλεύουν για τους στόχους τους. Τέλος, είναι σημαντικό να τονίσουμε στο παιδί ότι κάθε άτομο είναι διαφορετικό, κι ότι αυτό που συνέβη σε εμάς δε σημαίνει ότι θα συμβεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και σε εκείνο.
Υπάρχουν συμβουλές της “Ελληνίδας Μάνας” που καλά είναι να αποφεύγονται σε στρεσογόνες καταστάσεις για τα παιδιά;
Ναι, υπάρχουν αρκετές ατάκες -όχι μόνο της Ελληνίδας μάνας, αλλά όλων μας- που καλό είναι να αποφεύγονται, όπως:
“Μην αγχώνεσαι”, ή “δεν πρέπει να αγχώνεσαι” (αντί γι’αυτό, μπορούμε να δοκιμάσουμε αναγνώριση του συναισθήματος και αντανάκλασή του στο παιδί: “Φαίνεται να έχεις αγχωθεί με τις εξετάσεις”, παύση και περιμένουμε την απόκρισή του)
-Οποιαδήποτε πρόταση ξεκινάει με το ”Στο είχα πει”, π.χ. “στο είχα πει να διαβάζεις περισσότερο, είδες τώρα που πλησιάζει η ώρα των εξετάσεων, ζορίζεσαι;”
Γενικά, η υπερβολική ανησυχία, οι γενικεύσεις, και οι έντονες ερωτήσεις κλειστού τύπου δε βοηθάνε, ούτε τα συχνά τσεκαρίσματα που τόσο ενοχλούν τους εφήβους (“έφαγες;” “δεν τρως αρκετά”, “το παράκανες με το φαγητό”, “πάλι δεν κοιμήθηκες;” “διάβασες για το διαγώνισμα;”). Γενικά, δε βοηθάει η ταύτιση με το παιδί. Είναι δουλειά του παιδιού να διαβάσει, κι αν χρειαστεί βοήθεια, θα τη ζητήσει. Η δουλειά του γονιού είναι να προσφέρει ένα ήρεμο και σταθερό περιβάλλον για να μπορεί το παιδί να διαβάσει και να συγκεντρωθεί.
Τι θα λέγατε στα παιδιά που δίνουν Πανελλήνιες εξετάσεις τη φετινή χρονιά;
Θα τους έλεγα ότι τα θαυμάζω γιατί είναι μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία που απαιτεί πειθαρχία και σημαντική επένδυση χρόνου και ψυχικής ενέργειας. Ήδη είναι σπουδαίο που βρίσκονται μέσα σε αυτήν την πρόκληση και προσπαθούν, ειδικά έχοντας βιώσει δύο σχολικές χρονιές με τους ενεργούς περιορισμούς της πανδημίας. Θα ήθελα να τους θυμίσω ότι οι Πανελλήνιες δεν είναι η μοναδική και τελευταία ευκαιρία στη ζωή τους για να πετύχουν τα όνειρά τους. Ότι η γνώση και η μόρφωση είναι δύναμη, αλλά μπορεί να κατακτηθεί με ποικίλους τρόπους. Ότι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι αυτοί που νιώθουν πλήρεις, κι όχι απαραίτητα αυτοί που έχουν τα περισσότερα πτυχία, χωρίς φυσικά το ένα να αναιρεί το άλλο. Να κάνουν αυτήν την προσπάθεια πάνω από όλα για τον εαυτό τους και όταν αποθαρρύνονται, να θυμηθούν ποιο ήταν το αρχικό κίνητρο και το όνειρό τους. Καλή δύναμη και καλή προσπάθεια!
Ευχαριστούμε πολύ την Ελένη Πατεράκη για την τόσο ουσιαστική και ενδιαφέρουσα συζήτηση
*Η Ελένη Πατεράκη είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, μέλος της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συμβουλευτικής, και υποψήφια εκπαιδεύτρια Αποτελεσματικού Γονέα με την Gordon Hellas. Σπούδασε Φιλοσοφία και Κοινωνικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και μετεκπαιδεύτηκε για 4 χρόνια στη μη-κατευθυντική παρεμβαίνουσα μέθοδο (NDI) του Michel Lobrot για την ψυχοθεραπεία και την εμψύχωση ομάδων. Διατηρεί ιδιωτικό γραφείο στα Χανιά και τις Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης, πραγματοποιεί ατομικές και ομαδικές συνεδρίες ψυχοθεραπείας, διοργανώνει εργαστήρια, ομιλίες και κύκλους ψυχοεκπαίδευσης πάνω σε ειδικά θέματα ψυχικής υγείας (όρια και συγκρούσεις στις σχέσεις, αυτοεκτίμηση, ταυτότητα και χαρακτηριστικά φύλου κτλ), ενώ πραγματοποιεί συνεδρίες και μέσω διαδικτύου. Έχει εμπειρία στην οργάνωση και υλοποίηση ομάδων αλληλοβοήθειας και είναι ενεργή ακτιβίστρια στο σωματείο Intersex Greece.
ΒΑΙΑ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ
