"Υπάρχω" του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη
"Υπάρχω"...
Υπάρχουν δύο ειδών τάσεις στις βιογραφικές ταινίες καλλιτεχνών: Η μία τάση, που ίσως να είναι και η συχνότερη, συνηθίζει να εστιάζει στα τελευταία χρόνια της ζωής των καλλιτεχνών ή στις τελευταίες ημέρες τους, με έμφαση στην παρακμή τους, όπως είδαμε στην πρόσφατη "Μαρία" για την Κάλλας ή, όπως είδαμε, σε παλιότερες ταινίες για τους Χοντρό-Λιγνό ή για τα "Αστέρια (που) δεν πεθαίνουν στο Λίβερπουλ" ή και στην Ελλάδα με τον καραγκιοζοπαίχτη "Δραπέτη" του Λευτέρη Ξανθόπουλου. Η δεύτερη τάση εστιάζει, συνήθως, σε μια πιο γραμμική πορεία της καλλιτεχνικής δράσης των βιογραφούμενων (π.χ. "Τσάρλι"), ακόμα και αν αυτή η γραμμική πορεία δεν εξαντλεί το σύνολο της ζωής τους. Και φυσικά, αμφότερες οι παραπάνω τάσεις έχουν μέσα τους το προνόμιο της μυθοπλασίας, εμπλέκοντας το πραγματικό με το μυθοπλαστικό και δημιουργώντας μια ταινία βιογραφική μεν, αλλά όχι ντοκιμαντέρ.
Ο βιογραφούμενος λαϊκός τραγουδιστής Στέλιος Καζαντζίδης, στην ταινία "Υπάρχω", παρουσιάζεται με τη λογική της δεύτερης τάσης, αλλά όχι και για το σύνολο της ζωής του. Η προσέγγισή του ξεκινάει από τα παιδικά του χρόνια και φτάνει ως τα 2/3 περίπου της ζωής του, παραλείποντας τις (γεμάτες) δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Είναι λογική αυτή η επιλογή, αν θυμηθεί κανείς ότι η σεναριογράφος της ταινίας είχε επιλέξει τη γραμμική αφήγηση και για την περίπτωση της "Ευτυχίας", στην ομώνυμη ταινία, ξεκινώντας από τα χρόνια του διωγμού από τα μικρασιάτικα εδάφη και φτάνοντας ως το θάνατό της. Μια αποτελεσματική και επιτυχημένη, όπως αποδείχτηκε, επιλογή, που εφαρμόστηκε και στην περίπτωση του Καζαντζίδη, προτιμώντας όμως να σταματήσει αρκετά νωρίτερα από τα τελευταία του χρόνια.
Προσωπικά, μιλώντας, θυμάμαι τον Καζαντζίδη ως ένα "ζωντανό θρύλο", κατά τη δεκαετία του 1990, να εγκωμιάζει ως ηγέτη τον Ανδρέα Παπανδρέου, να διαμαρτύρεται κατά των Εβραίων ή εναντίον άλλων καλλιτεχνών, να κάνει μια δυναμική επανεμφάνιση με το τραγούδι "Η Ελλάς του 2000», αλλά και να κηδεύεται με μεγάλες λαϊκές τιμές στην Ελλάδα του 2001 (στα μέσα του Σεπτέμβρη), λίγο δηλαδή μετά από το 2000...
Όλα αυτά δεν τα είδαμε στο έργο "Υπάρχω", αλλά για μένα (προσωπικά) μικρή σημασία έχει, καθώς η πολιτική του συνείδηση είχε ήδη καταγραφεί στην ταινία, όπως επίσης και η αντιδραστικότητά του, αλλά και η μεγάλη του λαοφιλία.
Ήδη, από τα χρόνια της δεκαετίας του 1940, καταγράφονται τα πρώτα αποτυπώματα πολιτικής σκέψης του Καζαντζίδη, μέσα από τις πολιτικές περιπέτειες του πατέρα του, έτσι ώστε ο ίδιος να έχει πάντοτε ανησυχίες και ευαισθησίες, ως προς τα δικαιώματα των φτωχών και των απλών καλλιτεχνών.
Όλα αυτά θα αποτυπωθούν, αργότερα, μέσα και από τα λεγόμενα του ίδιου σε συνέντευξή του, η οποία συνέντευξη αποτελεί και το θεωρητικό πλαίσιο του στησίματος της ταινίας, αλλά και η αιτία της διακοπής της αφήγησης, όταν ακόμα ο Καζαντζίδης δεν έχει φτάσει καλά-καλά στο μισό αιώνα ζωής.
Κάπως έτσι, αυτό που βλέπουμε δεν είναι τίποτε άλλο από τη γέννηση και την εκτόξευση στην κορυφή ενός θρύλου, ο οποίος όμως βίωσε πολύ σκληρά στο "ψυχολογικό" του πετσί, αν μου επιτρέπεται ο όρος, το κόστος του λαϊκού θριάμβου και της εκτόξευσής του, εν ζωή, στην αναγνώριση και την ανάδειξη.
Η φωνή του ταυτίστηκε με το λαό και εξέφρασε το λαό, μεταπλάθοντάς τον σε λαϊκό είδωλο, κάτι το οποίο το πέτυχε μόνος του, όντας βγαλμένος μέσα από τον ίδιο το λαό και μάλιστα μέσα από την πιο πονεμένη πτυχή του, αυτή που συνδύαζε τη φτώχεια με τον ξεριζωμό του 1922.
Αν, τελικά, δεν μπόρεσε να διαχειριστεί όλη αυτήν την πρωτοκαθεδρία, οι αιτίες είναι μάλλον δύο: Αφενός η συναισθηματική του αστάθεια με τον καλλιτεχνικό κόσμο, τόσο σε φιλικό, όσο και ερωτικό επίπεδο, αλλά από την άλλη και η προσωπική του ευαισθησία, που τον έκανε ευάλωτο (και συχνά οργίλο) τόσο στις διαπροσωπικές του σχέσεις, όσο και στις σχέσεις του με το σινάφι.
Βαρόμετρο στην όλη αυτή κατάσταση αποτελούσε, σαφώς, η επιρροή που του ασκούσε η μητέρα του, Γεσθημανή, σε κάθε επίπεδο, καθώς του τόνιζε τόσο την ανάγκη του να ζήσει και να καζαντίσει (για το καλό και του αδερφού του), όσο και την ανάγκη του να προσέχει τις (άλλες) γυναίκες, από τις οποίες, είναι αλήθεια, επηρεαζόταν ο ίδιος καταλυτικά και ίσως-ίσως μοιραία.
Πιεσμένος σε κάθε φάση της ζωής του, τόσο οικογενειακά-ερωτικά, όσο και καλλιτεχνικά-επαγγελματικά, το ηφαίστειο που έβραζε μέσα στον Καζαντζίδη, παρουσίαζε συχνές εκρήξεις, οι οποίες πίεζαν και καταπίεζαν τον ίδιο, ιδίως μάλιστα αν σκεφτεί κανείς ότι έπρεπε τέτοιες εκρήξεις να τις ελέγχει μέσα στη νύχτα, για να μην πέσει θύμα "αιματηρής" παραγγελιάς, με την οποία, εξάλλου, φλέρταρε πολύ συχνά...
Από την άλλη, είχε και ο ίδιος τάσεις απομόνωσης, ήθελε την οικογενειακή περισυλλογή, λάτρευε την αφοσίωσή του στο ψάρεμα, επιζητούσε ήρεμη συζυγική θαλπωρή και όλα αυτά δεν μπορούσε εύκολα να τα βρει με γυναίκες καλλιτέχνες, που είχαν τις δικές τους φιλοδοξίες και δεν τιθασεύονταν εύκολα.
Αλλά ήταν και το σινάφι, που ποτέ του δεν μένει ικανοποιημένο, όσο και αν ήθελε ο Καζαντζίδης να το δει σαν μια οικογένεια. Πάντα, ως νόμος της ζωής, κάποιος θα τον πρόδιδε, κάποιος θα τον άφηνε, κάποιος θα τον πουλούσε, όπως και τον πουλήσανε, για να ξεπουληθεί στην εφορία, στα χρέη, αλλά και στη "χρηματοφάγο" πολιτική των μεγάλων δισκογραφικών εταιρειών. Οι τελευταίες φαίνονταν να είναι, πάντως, πολύ γενναιόδωρες με τον Καζαντζίδη, αποκλειστικά μαζί του, αλλά ο τελευταίος κρατούσε πάντοτε πισινές και επιφυλάξεις, γιατί υπάρχουν και τα ψιλά γράμματα και αυτός ήτανε πάντοτε ένας ρομαντικός άνθρωπος της παλαιάς εποχής...
Ως άνθρωπος λοιπόν της παλαιάς εποχής, επανέρχεται τελικά, προσπαθεί να προσαρμοστεί, τραγουδάει πως "Υπάρχει" και η ταινία σταματάει εκεί. Και τελικά, τι μένει; Μένει η ερμηνεία του Μάστορα, ο οποίος αξιοθαύμαστα προσπαθεί και καταφέρνει να αφήσει το προσωπικό του αποτύπωμα στα τραγούδια και το ήθος του Καζαντζίδη, όπως θα έπρεπε και χωρίς να τον μιμείται. Κάπως έτσι, ξεχωρίζει και αφήνει στη σκιά του ακόμα και τους δεύτερους ρόλους, με την Καίτη Γκρέυ να είναι η μόνη, που τον επισκιάζει ίσως ερμηνευτικά, αλλά και με την Μαρινέλλα να ζωντανεύει, σαν να πρόκειται για την ίδια ακριβώς. Βεβαίως, το ερώτημα είναι αν θα μείνει κανείς στα τραγούδια του καλλιτέχνη ή στο ήθος του.
Αν μείνει κανείς στα τραγούδια μόνο, νομίζω ότι αυτό αδικεί την ταινία, γιατί θα πρέπει να τη δει κανείς έτσι υπό το πρίσμα μιας αυστηρά μουσικής βιογραφίας, που δεν είναι. Είναι ίσως πιο σωστό να το δει κανείς υπό το πρίσμα της γενικότερης ερμηνείας του, που ξεπερνάει τα τραγούδια και απλώνεται στον ψυχισμό του ίδιου του καλλιτέχνη. Δηλαδή να δούμε τον Καζαντζίδη ως τον ήρωα που αφενός τον ξέρουμε (όσο τον ξέρουμε και αν τον ξέρουμε) και αφετέρου ως τον ανυπότακτο, συχνά ανεξέλεγκτο και απρόβλεπτο λαϊκό ήρωα, έτσι όπως μας τον σκιαγραφεί ένας από τους πιο αξιόλογους σκηνοθέτες του "Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου".
Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης
