Δημόσιος σιδηρόδρομος στην υπηρεσία του λαού και όχι ιδιωτών και εργολάβων (του Λεωνίδα Βατικιώτη)
Το κείμενο που ακολουθεί παρουσιάστηκε στην εκδήλωση της Δευτέρας 7 Απριλίου 2025 στην ΕΣΗΕΑ με την οποία συγκροτήθηκε η «Πρωτοβουλία για έναν δημόσιο
, ασφαλή και ποιοτικό σιδηρόδρομο», παρουσία δεκάδων ενδιαφερομένων. Η δημιουργία της Πρωτοβουλίας υποστηρίχθηκε από δημόσιο κάλεσμα που υπέγραψαν περισσότεροι από 150 συνδικαλιστές, πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι και σιδηροδρομικοί.
Η «Πρωτοβουλία για δημόσιο, ασφαλή και ποιοτικό σιδηρόδρομο» είναι συνέχεια των παλλαϊκών αγώνων ενάντια στη συγκάλυψη του εγκλήματος των Τεμπών. Συγκροτείται από σιδηροδρομικούς, επιστήμονες, συνδικαλιστές, τεχνικούς και πολίτες που πιστεύουν ότι ήρθε ο καιρός να μπει τέλος στην ασυδοσία των ιδιωτικών σιδηροδρόμων, η οποία οδήγησε στο έγκλημα των Τεμπών.
Η Πρωτοβουλία μας στηρίχθηκε σε πολλές μέχρι σήμερα προσπάθειες. Ξεχωρίζω τις εξής: Την υποδειγματική και επίμονη προσπάθεια των συγγενών των θυμάτων και όσων επέζησαν από το δυστύχημα που έβγαλαν στην επιφάνεια την αθλιότητα των ιδιωτικοποιημένων σιδηροδρόμων. Τη διαχρονική πάλη των εργαζομένων στους σιδηροδρόμους ενάντια στην ιδιωτικοποίηση. Την μαχόμενη δημοσιογραφία που αποκάλυψε το χάλι των ιδιωτικών σιδηροδρόμων.
Αποτέλεσμα αυτής της πολύμορφης κοινωνικής δράσης είναι το 60% των πολιτών να απαντούν ότι για το δυστύχημα στα Τέμπη ευθύνεται η ιδιωτικοποίηση του ΟΣΕ (Public Issue, Μάρτιος 2025). Κατ’ επέκταση, το αίτημα περάσματος των σιδηροδρόμων στο δημόσιο έχει ευρεία λαϊκή απήχηση.
Το κοινωνικό δικαίωμα για δημόσιους, ασφαλείς, ποιοτικούς και φτηνούς, εύκολα προσβάσιμους σιδηροδρόμους στους φτωχούς, τους άνεργους, τους συνταξιούχους και τη νεολαία, δεν μπορεί να το εξασφαλίσει η κυβέρνηση. Από το 1990 και μετά, όταν η ανάγκη των ανθρώπων για μετακινήσεις είτε για δουλειά είτε για αναψυχή, κορυφώθηκε το μόνο που έκαναν όλες οι κυβερνήσεις ήταν να εξωθούν τους σιδηρόδρομους στο περιθώριο, την ανυποληψία και την παρακμή.
Η επιλογή υποβάθμισης του σιδηροδρόμου στην Ελλάδα είναι η άλλη όψη των πανάκριβων και αχρείαστων αυτοκινητοδρόμων, με το πανευρωπαϊκό ρεκόρ τιμής κατασκευής ανά χιλιόμετρο, της εκθετικής αύξησης των ΙΧ για χάρη των πωλήσεων της πανίσχυρης ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας και τη φρενίτιδας των αεροπορικών μετακινήσεων. Με άλλα λόγια, ο σιδηρόδρομος καταδικάστηκε σε ατροφία για χάρη των εργολάβων, των τραπεζών που συμμετέχουν στις παραχωρήσεις των αυτοκινητοδρόμων και κερδίζουν από τα διόδια, των ολιγαρχών της ενέργειας που δεν θέλουν να χάσουν τα έσοδα από τις πωλήσεις βενζίνης και πετρελαίου, του αεροπορικού μονοπωλίου, της Γερμανίας και της Γαλλίας. Στο βωμό αυτών των συμφερόντων, που συμπυκνώνουν όλες τις παθογένειες του ελληνικού καπιταλισμού, σκοτώθηκαν οι 57 συμπολίτες μας στα Τέμπη.
Επίσης, η απαξίωση του σιδηροδρόμου είναι πλευρά και συνέχεια της χρόνιας πολιτικής υποβάθμισης των μαζικών μέσων μεταφοράς, με τα αυτοαναφλεγόμενα λεωφορεία, που ως αποτέλεσμα έχουν την στροφή στο ΙΧ αυτοκίνητο και την υποβάθμιση της ζωής στις πόλεις.
Αυτή η στρατηγική επιλογή διευκολύνθηκε και επιταχύνθηκε από τους σκανδαλώδεις όρους υπό τους οποίους λειτουργούσε η Hellenic Train, που ξεκινούν το 2017 με το τίμημα της πώλησης των 45 εκατ. ευρώ (όσο δηλαδή οι ετήσιες επιδοτήσεις της από το κράτος) μέχρι τη νέα σύμβαση του 2022 (9 Ιουλίου) βάσει της οποίας η ΗΤ αντί για επενδύσεις ύψους 642 εκατ. στο εξής θα ήταν υποχρεωμένη να πραγματοποιήσει επενδύσεις ύψους μόνο 62 εκατ. ευρώ. Η ουσιαστική πορεία ιδιωτικοποίησης ξεκίνησε επί Σημίτη με τον διαχωρισμό, αναπτύχθηκε επί Καραμανλή με τον κατακερματισμό, επιταχύνθηκε επί Μνημονίων, υλοποιήθηκε επί ΣΥΡΙΖΑ το 2017 και έγινε ακόμη πιο χαριστική επί κυβέρνησης ΝΔ. Σε αυτή την πορεία καθοριστική ήταν η πίεση της ΕΕ είτε με τις οδηγίες, είτε συμμετέχοντας στην Τρόικα επί μνημονίων, όπως περιγράφουμε στο κείμενο υπογραφών.
Το ερώτημα που αβίαστα προκύπτει είναι κατά πόσο αυτό το αίτημα μπορεί να προωθηθεί από ένα κείμενο 150 υπογραφών. Συνήθως οι κυβερνήσεις και τα κοινοβουλευτικά κόμματα εισηγούνται και ψηφίζουν τόσο ευρείες αλλαγές. Εμείς πιστεύουμε ότι σε αυτή την κατεύθυνση η Πρωτοβουλία για Δημόσιους Σιδηροδρόμους μπορεί να δράσει καταλυτικά και να επιβάλει με τη θέληση του λαού την ψήφιση ενός τέτοιου νόμου.
Έχουμε πλήρη επίγνωση ότι οι κυβερνήσεις έχουν χρησιμοποιήσει κατ’ επανάληψη το μέσο των κρατικοποιήσεων προς όφελός τους. Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η επαναφορά της ΕΡΤ υπό δημόσιο έλεγχο μετά το αποτυχημένο πείραμα της ιδιωτικοποίησής της επί Σαμαρά. Και σήμερα η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν αποκλείεται να προχωρήσει στην κρατικοποίηση αν για παράδειγμα μπροστά σε ένα μεγάλης αξίας πρόστιμο η HT κηρύξει πτώχευση και έξοδο από την Ελλάδα. Μια τέτοια κρατικοποίηση (που θα μεταφέρει στα πλάτες των φορολογουμένων νέα βάρη) θα αποτελεί ακόμη μεγαλύτερο οικονομικό σκάνδαλο από τα εκατομμύρια ευρώ που λαμβάνει η ΗΤ εδώ και χρόνια.
Ζητούμενό μας δεν είναι ούτε η επαναφορά στο προηγούμενο καθεστώς όταν τον ΟΣΕ λυμαίνονταν οι μεγαλοεργολάβοι. Απαιτούμε:
Άρση του κατακερματισμού και ενοποίηση σε έναν ενιαίο οργανισμό υποδομών, λειτουργίας και κάθε άλλης υπηρεσίας ή περιουσιακού στοιχείου.
Γενναίες επενδύσεις σε υποδομές που θα εξασφαλίσουν την εκτατική ανάπτυξη και τη σιδηροδρομική κάλυψη όλης της Ελλάδας.
Ενσωμάτωση των πιο σύγχρονων διαδικασιών και μέσων ασφάλειας.
Αθρόα κρατική επιδότηση στην ανάπτυξη του σιδηροδρόμου ώστε τα εισιτήρια του να είναι προσβάσιμα στους φτωχούς και να οδηγήσουν τους πολίτες να εγκαταλείψουν τα ΙΧ από τις μετακινήσεις τους. Οι επενδύσεις στον σιδηρόδρομο έτσι θα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και της κλιματικής αλλαγής.
Προσλήψεις επαρκούς προσωπικού με αξιοκρατικές διαδικασίες που θα εργάζεται με αξιοπρεπείς όρους.
Δημόσιο έλεγχο στα οικονομικά του ώστε να αποφευχθούν τα φαινόμενα διαφθοράς και αναξιοκρατίας που ήκμασαν στο παρελθόν.
Σε ό,τι αφορά την λειτουργία μια επιχείρηση που είναι είτε κρατική είτε ιδιωτική, αλλά λειτουργεί με αγοραία κριτήρια καταδικάζει τους εργαζόμενους να γίνουν σύγχρονοι δουλοπάροικοι, κατακερματισμένοι και υποταγμένοι. Καμία τεχνολογία δεν μπορεί να αποδώσει το μέγιστο των δυνατοτήτων της αν οι εργαζόμενοι λειτουργούν σαν αναλώσιμα εξαρτήματα. Γι’ αυτό επιδιώκουμε τον έλεγχο και την άμεση παρέμβαση των εργαζομένων στη λειτουργεία των σιδηροδρόμων. Επίσης, καθώς το ζητούμενο είναι η εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών και όχι το κέρδος, λόγο πρέπει να έχει η κοινωνία, μέσων των Πανεπιστημίων, της αυτοδιοίκησης και των ίδιων των επιβατών του σιδηροδρόμου.
Η πρότασή μας είναι η Πρωτοβουλία να αποτελέσει μια ανοικτή ομάδα εργασίας, που θα λειτουργεί ισότιμα, δημοκρατικά και σε διαφανές πλαίσιο, με δύο στόχους: Πρώτο, την τεκμηρίωση της ανάγκης και της δυνατότητας σύγχρονων δημόσιων σιδηροδρόμων και, δεύτερο, την διάδοση και προπαγάνδιση αυτών των στόχων.
Σε αυτή την κατεύθυνση επισημαίνω (εντελώς ενδεικτικά) δέκα ορισμένα πεδία που αποτελούν αντικείμενο έρευνας και συζήτησης:
Κατευθύνσεις επενδύσεων και ανάπτυξης ενός σύγχρονου σιδηροδρόμου.
Καταγραφή και ανάλυση του νομοθετικού πλαισίου που καθόρισε την πρόσφατη εξέλιξη των σιδηροδρόμων.
Η σύμβαση ιδιωτικοποίησης.
Ένα σύγχρονο δημοκρατικό πλαίσιο ελέγχου και λογοδοσίας της διοίκησης και συμμετοχής της κοινωνίας στην διοίκηση.
Τα οικονομικά τηςHellenic Train.
Εμπειρίες από τη λειτουργία των σιδηροδρόμων στο εξωτερικό και δη την Ευρώπη.
Εργασιακές σχέσεις στους σιδηροδρόμους.
Καταγραφή της ιστορίας των σιδηροδρόμων, πιθανά με τη χρήση μεθόδων προφορικής ιστορίας.
Η συμβολή των σιδηροδρόμων στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Ο ρόλος της ΕΕ στην ιδιωτικοποίηση.
Μεγάλη ανάγκη υπάρχει επίσης για την υποστήριξη της Πρωτοβουλίας σε θέματα οργάνωσης και δημοσιότητας.
Θα άξιζε όσοι και όσες θέλουν να συμβάλουν να αναλάβουν ένα πεδίο από τα παραπάνω ή κάποιο άλλο που κρίνουν ότι συνεισφέρει στην κατεύθυνση που περιγράψαμε.
Προς όφελος της συλλογικής μας γνώσης και της διάδοσης του σχεδίου μας θα λειτουργούσε αν τον Ιούνιο διοργανώναμε μια προπαρασκευαστική δημόσια συνάντηση που ο κάθε ένας ή κάθε ομάδα θα παρουσιάσει τα πρώτα της ευρήματα και θα τα θέσει σε δημόσια συζήτηση. Ταυτόχρονα αυτή η συνάντηση θα είναι βήμα καταγγελίας της ιδιωτικοποίησης. Στόχος πρέπει να είναι τον Σεπτέμβριο μια ανοικτή δημόσια ημερίδα όπου θα παρουσιάσουμε τα οριστικά ευρήματα.
Υπάρχουν κι άλλες προτάσεις για τα επόμενα βήματά μας. Συγκεκριμένα:
Έκδοση των παραπάνω υλικών σε συλλογικό τόμο.
Δημιουργία ιστοσελίδας.
Έκδοση εκλαϊκευτικών φυλλαδίων,infographics και podcasts με τις προτάσεις μας.
Συνέχιση της συλλογής υπογραφών, με τρόπο ευρύ και όχι αντιπροσωπευτικά όπως κινηθήκαμε ως τώρα.
Δημιουργία επιτόπου επιτροπών με στόχο την διάδοση του αιτήματος για δημόσιους ποιοτικούς σιδηροδρόμους.
Συνάντηση με τα σωματεία του κλάδου, για ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων.
Συνάντηση με συνδικαλιστικές οργανώσεις και δήμους με στόχο τη γνωστοποίηση των απόψεων μας.
Συγγραφή νομοσχεδίου, που να περιλαμβάνει ολόκληρη την πρότασή μας και συνάντηση με κοινοβουλευτικά κόμματα για να το θέσουμε υπόψη τους και να μας πουν την άποψή τους.
Άμεσα μπορούμε να βάλουμε στόχο την διοργάνωση μεγάλης ανοικτής εκδήλωσης – συναυλίας με τους συγγενείς των θυμάτων και άλλους φορείς υπό τον τίτλο «ενάντια στη συγκάλυψη υπέρ των δημόσιων σιδηροδρόμων».
Το εγχείρημα που σήμερα ξεκινάμε θα βρίσκεται σε επαφή και ανταλλαγή απόψεων με άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα η επιτυχημένη και μαζική πρωτοβουλία που υπάρχει για το νερό. Και σε όσες άλλες αναπτυχθούν ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις άλλων κοινωνικών και κοινών αγαθών όπως η υγεία, η κοινωνική ασφάλεια, η παιδεία κοκ. Σε κάθε περίπτωση κρίνουμε ότι μπορεί να αποτελέσει μια ξεχωριστή συμβολή στην γενικότερη προσπάθεια να μπει ένα τέλος στην επιδείνωση των όρων ζωής και εργασίας μας και στην κατοχύρωση και διεύρυνση των δικαιωμάτων μας.
