Ποντιακές λέξεις με αρχαιοελληνική προέλευση: 1. Χτίσεν 2. Τυρένεν 3. Χτήνια 4. Έλμεγεν - αλιμέγω 5.Κρενία - κρενίν 6. Εποταμίεν (της Δέσποινας Μιχαηλίδου - Καπλάνογλου)

Συντάχθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2021.

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών.

ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Μαρούλα επαρχάρευεν Κουντούρ΄σα λιβάδια,

σου Μύρη μ’ και σου Κοβλακα και σ΄ άσπρα τα Πλακία.

Σεράντα χτήνια έλμεγεν, χτηνία κωδωνεμένα

κι άλλα σεράντα βόσκιζεν μουσκάρια αμόν ζουρκάδια

κι αλλά σερανταδώδεκα καπίτσια γαστρωμένα

Με τα κρενία κατηβάζ΄το γάλαν στο χωρίον

κι ας σου γαλάτ την αθέραν λύκος εποταμίεν

μηδέ λύκος και μοναχόν ,ζευγάς με το ζευγάριν

Χτίσεν τυρένεν Εγκλησιάν μιντζένεν Αε -Βήμαν

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Η Μαρούλα πάει στον βοσκότοπο

Η Μαρούλα πάει στον βοσκότοπο , Φλεβάρη στα Λιβάδια

στου Μύρη και του Κοβλακά κι΄ εκεί στις άσπρες Πέτρες

Σαράντα αγελάδια άρμεγε γελάδια κυδωνάτα

και άλλα σαράντα βόσκιζε μοσχάρια σαν ζαρκάδια

και άλλες σαράντα -δώδεκα δαμάλες γκαστρωμένες

Με ξύλινα αυλάκια κατεβάζει το γάλα στο χωριό

και από την αφθονία του γάλακτος ένας λύκος πνίγηκε.

Ούτε λύκος , και μόνο γεωργός με το ζευγάρι των βοδιών,

φτιάχνει εκκλησιά από τυρί και Άγιο Βήμα από μυζήθρα.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1. Χτίσεν , 2. Τυρένεν 3. Χτήνια 4.Έλμεγεν – αλιμέγω , 5.Κρενία – κρενίν 6.Εποταμίεν

********************************************

1.Χτίσεν

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Κτίσις

Ετυμολογία : χτίζω < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική χτίζω < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική κτίζω με ανομοίωση [kt] > κτίζω

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Κτίζω, οικοδομώ.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : άχτιστος, άκτιστος , νεόχτιστος, νεόκτιστος

χτίσιμο, πλιθόχτιστος , χτίσιμο, κτίσιμο ,• χτίστης, κτίστης

*****************************************************

2.Τυρένεν

Τυρίν <Τυρένον<Χαλδαια Τυρένεν

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :. Τυρός

Ετυμολογία : Τυρί < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική τυρίν < ελληνιστική κοινή τυρίον (τυράκι) < αρχαία ελληνική τυρός + υποκοριστικό επίθημα -ίον < πρωτοελληνική *tūrós (μυκηναϊκή διάλεκτος

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Τυρένιο.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Τυράκι τυριέρα ,τυρόγαλα , τυρίνη ,τυρόπιτα , τυροπιτάδικο.

*****************************************************

3.Χτήνια

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Κτήνος - κτώμαι

Ετυμολογία Κτήνος < αρχαία ελληνική κτήνος < κτώμαι (αποκτώ)

αρχαίο ουσιαστικό : Κτήνος

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ζώο,αγελάδες.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Κτηνιατρικός , κτηνίατρος ,

κτηνοτρόφος .

********************************************

4.Έλμεγεν - αλιμέγω

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Αμέλγω .

Ετυμολογία : αρμέγω < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική αρμέγω < ἀλμέγω > αρχαία ελληνική ἀμέλγω .

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Άρμεγε.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αλμεχτά, αλμεξία , άρμεγμα

*****************************************************

5.Κρενία - κρενίν

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :.Κρουνός

Ετυμολογία :κρουνός < (διαχρονικό δάνειο) αρχαία ελληνική κρουνός

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ξύλινο αυλάκι μεταφοράς νερού,κάνουλα.

Κρουνός (=πηγή). Συνώνυμο μέ τό κρήνη.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ποντιακά:Κρενάζω,κρενόοπον

Νέα Ελληνικά : κρουνηδόν, κρουνίζω (=χύνω νερό), κρουνίσκος,.

*****************************************************

6.Εποταμίεν

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : ποταμός μτγν. ποτάμιν .

Ετυμολογία ποτάμι < αρχαία ελληνική ποτάμιον < ποταμός + κατάληξη υποκοριστικού -ίον

Στην νεοελληνική : Λύκος παρασύρεται από το ποτάμι

[ επί παραδόξου ακούσματος]

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ποταμόξυλον,ποταμολλάλαντζον

ποταμάκι, πόταμος.

*********************************************